قهوه محبوب‌ترین نوشیدنی جهان است که با طعم و عطر منحصربه‌فرد خود طرفداران بسیاری دارد. بعضی از افراد برای هوشیاری در هنگام صبح و بعضی دیگر صرفا از روی عادت به سراغ این نوشیدنی خوش‌طعم می‌روند. کافئین، ماده اصلی قهوه است که در هوشیاری نقش ویژه‌ای دارد. کافئین جدا از این خاصیت، می‌تواند باعث افزایش کلسترول خون یا مشکلات پوستی شود. جالب است بدانید که دلیل اصلی طعم و مزه تند قهوه هم کافئین است. برای همین بعضی از افراد خواستار قهوه بدون کافئین هستند. اما آیا قهوه بدون کافئین (decaf) واقعا خوب است؟
برای پاسخ به این سوال اول باید بدانیم که به چه قهوه‌ای بدون کافئین می‌گویند و چه تفاوتی با قهوه معمولی دارد. اگر برای شناخت این نوع از قهوه کنجکاو هستید، در ادامه همراه باشید تا نگاهی دقیق‌تر به قهوه بدون کافئین داشته و به بررسی نکات مثبت و منفی آن بپردازیم.
چقدر کافئین برای بدن زیاد است؟
قبل از این که بدانیم قهوه بدون کافئین چیست، بهتر است ابتدا بدانیم مصرف چقدر کافئین برای بدن مجاز است. برای پاسخ به این سوال باید بدانیم که تحقیقات انجام شده در سراسر جهان نشان می‌دهد که مصرف متوسط کافئین می‌تواند بخشی از رژیم‌های غذایی سالم برای بیشتر بزرگسالان باشد[+] و به طور کلی مصرف تا ۴۰۰ میلی‌گرم کافئین در روز یا حدود چهار تا پنج فنجان قهوه کافئین‌دار مجاز است. البته قطعا این دستورالعمل‌ها ممکن است برای افرادی که شرایط پزشکی خاصی دارند متفاوت باشد.
قهوه بدون کافئین چیست و چگونه به دست می‌آید؟
در انگلیسی Decaffeinated Coffee (یا به اختصار Decaf Coffee) به قهوه‌ای گفته می‌شود که بیش از ۹۷ درصد کافئین موجود را از دست داده است. جالب است بدانید این قهوه همچنان خاصیت هوشیار کردن انسان را دارد. قهوه بی کافئین از روش‌های مختلفی به دست می‌آید. معمولا دانه‌های قهوه را در آب یا یک حلال ارگانیک می‌شویند. گاهی هم از دی‌اکسید کربن یا فیلتر زغالی (فرآیند آب سوییسی) استفاده می‌شود.
فیلترگذاری یا شستشوی قهوه از کافئین باید قبل از شروع مراحل فرآوری آن انجام شود. این قهوه جدید به دست آمده از لحاظ ارزش غذایی کوچکترین تفاوتی با قهوه معمولی ندارد. تنها تفاوت موجود مربوط به نرم‌تر شدن بو و مزه قهوه است. رنگ قهوه هم با توجه به روش کافئین‌گیری مورد استفاده تغییر خواهد کرد.
آیا قهوه Decaf واقعا بدون کافئین است؟
عملیات کافئین‌گیری تا ۹۷ درصد از کافئین موجود در قهوه را می‌گیرد اما همچنان حدود سه درصد از کافئین باقی می‌ماند. برای بهتر فهمیده شدن تفاوت قهوه معمولی با قهوه Decaf بهتر است از اعداد واقعی استفاده کنیم. یک فنجان قهوه معمولی بین ۷۰ تا ۱۴۰ میلی‌گرم کافئین در خود دارد (بسته به نوع قهوه، شیوه فرآوری و اندازه فنجان). در طرف مقابل، میزان کافئین موجود در هر فنجان از این قهوه سه میلی‌گرم است. در نتیجه باید گفت «خیر! قهوه Decaf واقعا بدون کافئین نیست اما مقادیر ناچیزی کافئین در خود دارد».
کافئین‌زدایی لازم نیست با مواد شیمیایی انجام شود
مانند هر فرآیند استخراج دیگری، ارزان‌ترین و ساده‌ترین راه برای بیرون کشیدن کافئین از دانه‌های قهوه استفاده از یک حلال است. در اوایل برای بدون کافئین کردن قهوه از بنزن استفاده می‌کردند. بنزن سمی بود و مردم مریض می‌شدند. بنابراین استفاده از بنزن متوقف شد و حلال‌های دیگر که گران‌تر اما همچنان سمی بودند جایگزین شد.
امروزه هم هنوز برخی از قهوه‌های بدون کافئین ارزان به این شیوه ساخته می‌شوند اما اکنون روش شستن دانه‌ها در آب داغ و استخراج کافئین از طریق اسمز که ایمن‌ترین حالت استخراج کامل کافئین است استفاده می‌شود.
قهوه بدون کافئین یک پدیده کاملا مدرن نیست
در آغاز قرن بیستم، اولین فرآیند کافئین‌زدایی برای دانه‌های قهوه توسط یک آلمانی به نام لودویگ روزلیوس اختراع و ثبت شد. او به طور تصادفی متوجه شد که محموله دانه‌های قهوه سبز او که در آب دریا در اسکله خیس شده بودند، خراب نشده‌اند چون به طور طبیعی کافئین آن بسیار کمتر از حد معمول شده است. به این ترتیب شاید بتوان گفت او اولین کسی بود که قهوه دیکف را ایجاد کرد و در آن زمان با استفاده از بنزن قهوه‌ها را بدون کافئین می‌کرد و به مردم علاقه‌مند ارائه می‌داد.
بررسی این نوع قهوه از لحاظ ارزش غذایی
قهوه منبعی پر از آنتی‌اکسیدان است. زمانی که عملیات حذف کافئین انجام می‌شود، آنتی‌اکسیدان‌های موجود در قهوه تا ۱۵ درصد کاهش می‌یابند اما همچنان بخشی از خاصیت آنتی‌اکسیدانی و تاثیرات مثبت آن حفظ خواهد شد.
عملیات اکسیداسیون همیشه پیام‌آور مریضی‌های خطرناک برای بدن است. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در قهوه بدون کافئین قادر به پیشگیری از بیماری‌های قلبی، سرطان و دیابت نوع دو هستند. از دیگر فواید قهوه می‌توان به وجود ۴/۲ درصد از منیزیم لازم روزانه بدن، ۸/۴ درصد پتاسیم و ۵/۲ درصد نیاسین اشاره کرد. این اعداد اگرچه بسیار ناچیزند، اما برای کسانی که عادت به چندین بار خوردن قهوه در روز دارند به ارقام قابل‌توجهی تبدیل خواهند شد.
قهوه Decaf و تاثیر آن بر بیماری‌های مختلف
نوشیدن این نوع قهوه شانس ابتلا به دیابت نوع دو را تا ۷ درصد کاهش می‌دهد. از آثار دیگر آن می‌توان به پایین آوردن سطح آنزیم کبد اشاره کرد. پایین آمدن سطح آنزیم کبد منجر به بالا رفتن سطح حفاظتی آن می‌شود. در یک مطالعه دیگر، نوشیدن قهوه با کم شدن احتمال مرگ زودهنگام (سکته یا بیماری‌های قلبی‌عروقی) مرتبط دانسته شده است.
آزمایش‌های انجام شده روی نورون‌های مغزی نشان داده است که نوشیدن قهوه باعث محافظت از نورون‌ها می‌شود. نوشیدن قهوه Decaf از بروز بیماری‌هایی مثل پارکینسون و آلزایمر در سنین بالا جلوگیری می‌کند. کسانی که از این نوع قهوه به صورت مرتب استفاده می‌کنند، احتمال کمتری برای زوال عقل در زمان پیری خواهند داشت. بعضی از محققان دلیل این امر را وجود کلروژنیک اسید به جای کافئین در این نوع قهوه‌ها می‌دانند.
یکی از اثرات جانبی نوشیدن قهوه معمولی، سوزش سر دل یا رفلاکس اسید معده است. قهوه Decaf این اثر جانبی را تا حد زیادی حذف خواهد کرد. برای همین می‌توانید با خیال راحت‌تری (مخصوصا اگر معده حساسی دارید) از آن لذت ببرید. نوشیدن دو فنجان یا بیشتر از قهوه بدون کافئین در روز، با کاهش ۴۸ درصدی ریسک سرطان مقعد مرتبط دانسته شده است.
برتری‌های قهوه معمولی به قهوه بدون کافئین
تا اینجا هر چه گفتیم از خوبی‌ها و فواید قهوه Decaf بود. اما قطعا قهوه معمولی هم برتری‌های خود را دارد. برای شروع باید گفت هوشیاری و انرژی حاصل از قهوه معمولی با قهوه دیکف قابل مقایسه نیست. این بخش از اثرات قهوه دقیقا با میزان کافئین رابطه مستقیم دارد و برای همین از قهوه بدون کافئین نمی‌توان انتظار داشت محرک قدرتمندی باشد.
مهم‌ترین فوایدی که تنها با وجود کافئین وجود خواهند داشت، عبارتند از:
- بالا بردن روحیه
- تقویت حافظه
- بهبود زمان واکنش
- بهبود عملکرد مغز
- بالا بردن متابولیسم و در نتیجه چربی‌سوزی
- بهبود عملکرد ورزشی
- درمان یبوست
- کاهش احتمال افسردگی در بانوان
- کاهش چشم‌گیر احتمال بروز مشکلات روده
به‌طور خلاصه می‌توان گفت قهوه با کافئین یک محرک فوق‌العاده قوی است. برای همین است که بسیاری از ورزشکاران قبل از تمرین، برنامه‌نویسان یا محققان قبل از شروع کار خود از این نوشیدنی برای گرفتن انرژی و تمرکز کافی استفاده می‌کنند. البته باید توجه داشت که مطالعات انجام شده روی قهوه معمولی عمر و دقت بیشتری نسبت به قهوه دیکف دارند. برای همین احتمال داده می‌شود که بعضی از ویژگی‌های قهوه بدون کافئین در حال حاضر کشف نشده باشد.
چه کسانی باید از این نوع قهوه استفاده کنند؟
بدن‌های مختلف واکنش‌های متفاوتی نسبت به کافئین دارند. برای بعضی از افراد یک فنجان قهوه زیاد است در حالی که بعضی‌ها می‌توانند سه فنجان در روز بخورند. بدن یک انسان بالغ در صورت وجود سلامت کامل باید بتواند روزانه ۴۰۰ میلی‌گرم (معادل چهار فنجان) قهوه را تحمل کند. نوشیدن بیش از حد قهوه می‌تواند باعث مشکلات جدی در خواب و در نتیجه بالا رفتن احتمال سکته و بیماری‌های قلبی شود. کافئین زیاد همچنین روی سیستم اعصاب و روان تاثیر گذاشته و باعث اضطراب خصوصا در افراد حساس می‌شود.
بعضی از افراد به کافئین حساسیت دارند. برای این افراد خوردن حتی یک فنجان قهوه هم زیاد خواهد بود. بدیهی است که انتخاب قهوه بی کافئین برای این افراد مناسب‌تر خواهد بود. اگر از بیماری‌های خاص رنج می‌برید، قبل از مصرف قهوه باید با پزشک معالج خود مشورت کنید. کافئین با بعضی از داروهای قلب یا مغز تعارض دارد. بانوان باردار یا شیرده باید تا حد امکان از کافئین دوری کنند. این توصیه برای کودکان، نوجوانان و کسانی که از استرس و اضطراب رنج می‌برند هم وجود دارد. مصرف قهوه Decaf برای گروه‌هایی که گفته شد امن‌تر و سالم‌تر خواهد بود.
قهوه، سالم‌ترین نوشیدنی
قهوه چه ترک باشد چه فرانسه یا اسپرسو یکی از سالم‌ترین و مفیدترین نوشیدنی‌های جهان است. بسیاری از خواص این نوشیدنی به خاطر وجود کافئین در آن وجود دارد. اما این خواص با از بین رفتن کافئین کاملا از بین نرفته، بلکه کاهش می‌یابند. از طرفی بعضی از افراد به علت مصرف داروی خاص، بیماری خاص، اضطراب یا مشکلات دیگر به کافئین حساس هستند. این افراد برای بهره بردن از خواص قهوه به ناچار باید به قهوه بدون کافئین روی بیاورند. قهوه بدون کافئین تقریبا همان لذت‌ها و خواص قهوه را بدون عوارض جانبی آن (مثل سوزش معده) به شما ارائه می‌کند.
