گوارش غذا از دهان شروع شده و بعد از هدایت شدن از مری به معده به صورت مکانیکی شکسته و خرد می‌شود تا مواد پروتئینی گوارش شود. بعد از معده، روده کوچک مواد غذایی را به صورت شیمیایی خرد می‌کند و مواد مغذی را جذب می‌کند. اما اصول و عملکرد دستگاه گوارش و مراحل هضم غذا به همین خلاصگی نیست. این دستگاه فعال در بدن انسان ساز و کاری پیچیده دارد که در ادامه مفصل‌تر به آن خواهیم پرداخت.
دستگاه گوارش چیست؟
دستگاه گوارش بدن انسان دستگاهی در میانه بدن است که وظیفه جذب مواد مغذی و هضم مواد زائد از بدن را دارد. این دستگاه که طول آن از دهان تا مقعد ادامه دارد شامل اندام‌هایی مثل دهان، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ و لوزالمعده، کبد و کیسه صفرا است. دهان، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ و مقعد از اندام‌های تو خالی این سیستم بزرگ هستند و در مقابل کبد، ، لوزالمعده و کیسه صفرا از اندام‌های پیچیده‌تر دستگاه گوارش بدن انسان‌اند.
روده باریک از معده شروع شده و تا روده بزرگ ادامه دارد. طول این روده تقریبا به ۶ متر می‌رسد و از سه قسمت دوازدهه یا اثنی عشر، تهی روده (ژژنوم) و درازروده (ایلئوم) تشکیل شده است. دوازدهه حدود ۲۵ سانتی‌متر اولیه از روده کوچک را تشکیل می‌دهد. جدار این روده چین‌خوردگی‌های زیادی دارد که از برجستگی‌های زیادی به اسم پرز پوشیده شدند. پرزهای روده کوچک باعث افزایش جذب مواد غذایی می‌شوند.
روده بزرگ شامل سکوم ، کلون و رکتوم است. آپاندیس یک کیسه انگشتی شکل است که در انتهای سکوم قرار دارد. دیواره روده بزرگ شامل سه لایه مخاطی، عضلانی و خارجی است. دیواره این روده مثل روده کوچک هیچ گونه پرزی ندارد؛ بعد از این که عمل جذب توسط روده کوچک انجام می‌شود، باقی‌مانده مواد وارد روده بزرگ شده و بعد از جذب مقدار زیادی آب، ماده دفعی در قسمت راست روده باقی می‌ماند تا در زمان درست دفع شود.
باکتری‌های موجود در دستگاه گوارش شما، که به آن فلورروده یا میکروبیوم هم می‌گویند ، در هضم غذا کمک می‌کنند. بخش‌هایی از سیستم های عصبی و گردش خون شما هم در عمل هضم نقش بسزایی دارند. با هم کار کردن اعصاب، هورمون‌ها، باکتری‌ها، خون و اندام‌های دستگاه گوارش شما غذاها و مایعاتی را که هر روز می‌خورید یا می‌نوشید ، هضم می‌کند.
چرا عمل هضم غذا مهم است؟
هضم غذا عملی بسیار مهم و حیاتی است چون بدن شما به مواد مغذی مواد غذایی و نوشیدنی‌ها نیاز دارد تا به درستی کار کند و سالم بماند. پروتئین‌ها، چربی‌ها ، کربوهیدرات‌ها ، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب جز مواد مغذی هستند. دستگاه گوارش مواد مغذی را به قسمت‌های کوچک تقسیم می‌کند تا به بدن در تولید انرژی، رشد و ترمیم سلول‌های جذب کمک کند.
- پروتئین‌ها شکسته شده و به واحدهای سازنده خود یعنی آمینواسید تجزیه می‌شوند.
- چربی‌ها به اسیدهای چرب و گلیسرول شکسته می‌شوند.
- کربوهیدرات ها به قندهای ساده‌تر تبدیل می‌شوند.
مراحل هضم غذا به چه صورت است؟
عمل گوارش اول از دهان شروع می‌شود. در دهان علاوه بر این که غذا جویده شده و خرد می‌شود، ذرات کوچک‌تر با بزاق دهان مخلوط می‌شوند. بزاق حاوی ماده‌ای به اسم پنیالین است که نشاسته غذا را به قند تبدیل می‌کند. بعد از گذشتن غذا از حلق و مری به معده می‌رسد. شیره معده که شامل آب، نمک‌های معدنی، اسید هیدروکلریک و آنزیمی بنام پپسین است با مواد مخلوط می‌شود و مولکول‌های پروتئینی را به پیتونی تبدیل می‌کند.
بعد از این مرحله مولکول‌های مواد غذایی به سمت روده کوچک سرازیر می‌شوند. وظیفه روده کوچک هضم و جذب غذاست. در این روده مواد با سه شیره گوارشی یعنی شیره صفرا، شیره لوزالمعده و روده مخلوط می‌شود. وظیفه صفرا حذف چربی‌ها و وظیفه شیره لوزالمعده تجزیه پروتئین‌ها به اسیدهای آمینه است. شیره روده هم قندهای مختلف را به گلوکز تبدیل می‌کند. بنابراین قسمت بزرگی از کار هضم غذا به عهده روده کوچک است. بعد از عملیات هضم پرزهای روده عمل جذب پروتئین‌ها، قندها و چربی‌ها را انجام می‌دهند و مواد غذایی مورد نیاز وارد بدن می‌شوند. از طرفی مواد زائد غذایی به طرف روده بزرگ رفته و به صورت مدفوع خارج می‌شوند.
چگونه غذا از طریق دستگاه گوارش جابجا می‌شود؟
مواد غذایی از طریق دستگاه گوارش شما با فرایندی به نام پریستالالیس حرکت می‌کنند. اندام‌های بزرگ و توخالی دستگاه گوارش شما حاوی لایه‌ای از ماهیچه است که باعث می‌شود دیواره‌های آن‌ها حرکت کند. به این ترتیب دستگاه گوارش شما غذا و مایعات را حرکت می‌دهد تا همزمان آنزیم‌ها و شیره‌های مختلف با غذا ترکیب شوند. هنگام حرکت مواد غذایی به صورت خودکار ماهیچه‌های عقب‌تر از مواد غذایی منقبض شده و غذا را به سمت جلو هل می‌دهند، همزمان ماهیچه‌های جلوتر منبسط می‌شوند و اجازه می‌دهند تا غذا به سمت جلوتر هدایت شود.
دستگاه گوارش ما برای این که بتواند عملکرد بهتری داشته باشد، باید نکاتی را همواره برای بهبود عملکرد آن رعایت کنیم تا تمام مراحل هضم که در بالا به آن اشاره کردیم به بهترین شکل انجام شود.
