پروبیوتیک چیست؟ به عبارت ساده‌تر، پروبیوتیکها باکتری‌های زنده‌ای هستند که برای بدن فوایدی دارند و غالبا در روده انسان زندگی می‌کنند. شاید این سوال برایتان پیش بیاید که مگر باکتری هم برای بدن می‌تواند مفید باشد؟ بله!
تصورات غلط رایج در مورد باکتری‌ها تمام آن‌ها را مضر می‌داند، اما همه باکتری‌ها مضر نیستند؛ در واقع باکتری‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: باکتری‌های خوب و باکتری‌های بد. باکتری‌های خوب یا همان پروبیوتیکها به بدن شما در هضم غذا، بهبود عملکرد روده و تولید مواد مغذی کمک می‌کنند و بسته به نوعشان سلامت هر بخش از بدن را بهبود می‌بخشند. برای مثال بعضی از پروبیوتیکها برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش، برخی برای بهبود عملکرد سیستم ایمنی و همچنین قسمت‌های دیگر بدن موثرند. اما نکته دیگری که در بررسی پروبیوتیک باید به آن هم دقت کرد تفاوت پروبیوتیک با پربیوتیک است.
تفاوت پروبیوتیک و پربیوتیک
به طور کلی می‌توان گفت پری بیوتیک‌ها و پروبیوتیکها به شما کمک می‌کنند تا زندگی سالم‌تری داشته باشید.
پروبیوتیکها باکتری‌های خوبی هستند که به روده شما اضافه می‌شوند تا به سلامتی شما کمک کنند.
پری بیوتیک‌ها باکتری‌های خوبی را که از قبل وجود دارند تغذیه می‌کنند تا بتوانند رشد و نمو کنند.
انواع مختلف پروبیوتیک چیست؟
همانطور که اشاره کردیم پروبیوتیکها شامل باکتری‌های مختلفی با مزیت‌های متعددی هستند. اما دو نوع اصلی آن‌ها، لاکتوباسیلوس (Lactobacillus) و بیفیدوباکتریوم (Bifidobacterium) است. لاکتوباسیلوس شناخته شده‌ترین نوع پروبیوتیکها است که در ماست و غذاهای تخمیریافته یافت می‌شوند و در درمان اسهال و مشکل عدم تحمل لاکتوز شیر مفید است.
بیفیدوباکتریوم در انواع محصولات لبنی وجود دارد و برای کاهش عوارض سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) و مشکلات دیگر موثر است.
به غیر از لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم که دو نوع اصلی پروبیوتیکها هستند، پروبیوتیک‌های دیگری هم وجود دارند که بد نیست تفاوت آن‌ها را بتوانید شناسایی کنید. دانشمندان باکتری‌ها را بر اساس جنس، گونه و نژاد شناسایی می‌کنند. برای مثال:
جنس: بیفیدوباکتریوم
گونه: لانگوم
سویه و نژاد:۳۵۶۲۴
یکی از مهم‌ترین نکاتی که برای شناسایی باکتری‌ها باید به آن توجه کنید، سویه باکتری است؛ چون این شاخص موثرترین عامل در بهبود سلامتی است. به این معنی که حتی اگر دو نوع پروبیوتیک جنس یکسانی داشته باشند، ممکن است از نظر سویه متفاوت باشند و مزایای مختلفی برای سلامتی دارند.
آیا پروبیوتیک‌های چند سویه انتخاب بهتری هستند؟
خیر، تعداد سویه‌ها برتری یک پروبیوتیک را نسبت به دیگری مشخص نمی‌کند. بعضی از برند‌ها با این استدلال محصولاتی با انواع مختلف باکتری‌ها ارائه می‌دهند تا محیط طبیعی روده را تداعی کنند. در صورتی که تحقیقات نشان داده مفهوم «هر چه بیشتر بهتر» لزوما درست نیست، بلکه همانطور که گفتیم سویه مهم‌ترین عامل برای انتخاب یک پروبیوتیک است.
چرا باید پروبیوتیک مصرف کنیم؟
با صنعتی شدن دنیا و مصرف غذاهای فرآوری شده و صنعتی بخشی از باکتری‌های مفید بدن از بین می‌روند یا با به هم ریختن اکوسیستم‌شان تعدادشان کم می‌شود. بنابراین بدن نیاز پیدا می‌کند تا پروبیوتیکها را از راه خوراکی دریافت کند.
البته علاوه بر از بین رفتن باکتری‌ها که ما را مجاب به مصرف پروبیوتیکها می‌کند، همانطور که گفتیم پروبیوتیکها باکتری‌هایی هستند که بسته به نوعشان سلامت هر بخش از بدن را بهبود می‌بخشند. آن‌ها همچنین به تعادل بین باکتری‌های خوب و بد موجود در میکروبیوم روده که از تریلیون‌ها باکتری ساخته شده، کمک می‌کنند. این تعادل به عنوان کلیدی برای سلامت کلی بدن محسوب می‌شود.
پژوهش‌های زیادی درباره تاثیرگذاری پروبیوتیکها و بهبود اختلالات مختلف انجام شده است. برخی از بیماری‌هایی که پروبیوتیکها در درمان آن‌ها موثر هستند عبارتند از:
- سندروم روده تحریک‌پذیر
- بیماری التهابی روده (IDB)
- اسهال عفونی
- اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
بر اساس پژوهش‌های دیگر، پروبیوتیکها برای مشکلات دیگر اندام‌ها مثل مشکلات پوستی، حساسیت، سرماخوردگی، افسردگی، فشار خون و سلامت دهان مفید و به طور کلی در تقویت سیستم ایمنی بدن موثر هستند.
عوامل موثر در انتخاب یک پروبیوتیک چیست؟
قبل از تصمیم‌گیری در مورد انتخاب پروبیوتیک و مواد سرشار از پروبیوتیک همانطور که در ابتدای مقاله هم گفتیم، توصیه می‌کنیم سه عامل را در نظر بگیرید:
سویه: چه سویه‌ای از یک باکتری خاص، مشکل و انتظار شما را برطرف خواهد کرد؟ فراموش نکنید که هر پروبیوتیکی مزایای خاص خودش را دارد و برای هر قسمتی از بدن مفید است.
اثبات: باید در مطالعات علمی از آن محصول و سویه حمایت شده باشد.
شفافیت‌سازی و جلب اعتماد: بسته بندی باید اطلاعات واضحی را در مورد نوع میکروارگانیسم‌های زنده، تاریخ انقضا، نحوه نگهداری، اندازه پیشنهادی برای هر وعده، شماره تماس با شرکت و هر سوالی که برایتان پیش می‌آید را داشته باشد.
بنابراین اگر چنین اطلاعاتی روی بسته‌بندی محصول مشاهده نکردید، دنبال محصول دیگری باشید.
بهترین منابع پروبیوتیک چیست؟
سه منبع اصلی پروبیوتیک وجود دارد:
- مکمل‌‌های پروبیوتیکی
- ماست‌ها
- غذاهای تخمیر شده
که هر کدام از این منابع پروبیوتیک، مزایا و مضرات مختلفی داشته و پروبیوتیک غذایی نام دارند. در ابتدا مهم است بدانید که تمام ماست‌ها و غذاهای تخمیر شده، پروبیوتیک نیستند. در واقع بسیاری از ماست‌ها و غذاهای تخمیر شده حاوی سویه‌های باکتریایی هستند که فایده‌ای برای بدن ندارند.
پروبیوتیک‌های نوع مکملی، اکثرا جویدنی یا به صورت پودر یا کپسول هستند و هر کدام بنابر انتظارتان مزایایی دارند.
به طور کلی می‌توان منابع اصلی و غذاهای حاوی پروبیوتیک یا انواع پروبیوتیک طبیعی را از طریق ماست‌های پروبیوتیکی، انواع حبوبات از جمله لوبیا و جو و انواع سبزیجات شامل سیر، تره فرنگی، پیاز و میوه‌هایی همچون موز و توت تامین کرد. در این میان غذاها و سایدهای تخمیر شده از جمله کیمچی، ترشی، کفیر هم جز مواد پروبیوتیک‌دار هستند.
نقش پروبیوتیک در سلامت دستگاه گوارش
مطالعات نشان داده مصرف پروبیوتیک می‌تواند سبب کوتاه شدن دوره نقاهت این بیماری شود. پروبیوتیک ها در بهبود بسیاری از بیماری های رودهای دیگر مثل اسهال‌های بعد از مصرف آنتی بیوتیک، ورود توکسیک آمین حاصل از بیماری‌های کلیوی و کبد به خون، عدم تحمل لاکتوز، اسهال‌های ویروسی و مسافرتی نقش دارند.
هلیکو باکتر پیلوری باکتری است که می تواند در معده کلونیزه شده و باعث ایجاد زخم معده و سرطان شود. تحقیقات در شرایط آزمایشگاهی و مدل حیوانی نشان داده است که نه تنها ترکیبات ضد میکروبی و اسیدهای آلی تولیدی توسط باکتری‌های پروبیوتیک جلوی رشد هلیکوباکترپیلوری را می‌گیرد بلکه این باکتری‌ها با ممانعت از اتصال و کلونیزاسیون هلیکوباکتر پیلوری از رشد و تکثیر این باکتری بیماری‌زا جلوگیری می‌کنند.
تسکین علائم سندروم معده تحریک پذیر
سندروم روده تحریک پذیر مشکلی بیمار‌گونه است که با علائم درد شکم، اسهال یا یبوست همراه است. روش مشخصی برای پیشگیری از آن وجود دارد اما می‌توان با تغییر عادات غذایی علائم آن را کاهش داد. از سال ۲۰۰۰ تحقیقات گسترده‌ای در مورد تاثیر پروبیوتیک برای حل این مشکل انجام شده است. نتایج اخیر گویای تاثیر مثبت پروبیوتیکها در بهبود کلی وضعیت افرادی که از این مشکل رنج می‌برند، است چون تحقیقات نشان داده پروبیوتیک به تنظیم دستگاه گوارش کمک شایانی می‌کند.
پیشگیری و درمان اسهال عفونی
اسهال حاد که در نتیجه التهابات معده و روده‌ها ایجاد می‌شود بسیاری از بزرگسالان و اطفال را مبتلا می‌کند. اسید لاکتیک‌های موجود در فرآورده‌های پروبیوتیک در صورت تغلیظ می‌توانند مشکلات این نوع اسهال و مدت آن را کاهش دهند.
مصرف این محصولات در کنار نوشیدن مایعات فراوان و تامین آب مورد نیاز بدن مانع از چسبیدن باکتری‌ها به دیواره معده شده و به این ترتیب علائم بیماری سریع‌تر بهبود می‌یابد. پروبیوتیکها همچنین از ابتلا به اسهال در سفر هم پیشگیری می‌کنند. با توجه به تحقیقات انجام شده، به طور کلی می توان گفت مقدار دوز پایین پروبیوتیک موجود در ماست یا مخمر جو می‌تواند در درمان اسهال خونی موثر باشد.
پیشگیری از عوارض آنتی بیوتیک‌ها به کمک پروبیوتیکها
استفاده از آنتی بیوتیک‌ها حتی برای زمان کوتاه موجودات زنده ریزی که در روده ما زندگی می‌کنند را از بین می‌برد و اثراتش تا یکسال در بدن باقی می‌ماند. آنتی بیوتیک‌ها میکروب‌های مفید را از بین می‌برند و تعادل جمعیت میکروب‌های روده به هم خورده، در نتیجه میکروب‌های مضر زیاد می‌شوند. به دلیل اینکه بسیاری از باکتری‌های طبیعی روده که مسئول حفظ تعادل روده هستند از بین رفته‌اند حال فضای روده برای رشد باکتری‌های بد از قبل هم مساعد‌تر می‌شوند.
کم شدن باکتری‌های مفید باعث مشکلات گوارشی مانند اسهال، التهاب و عفونت ادراری و عفونت قارچی می‌شوند. از فواید پروبیوتیکها رفع این مشکل است. پروبیوتیکها جلوی اثرات مخرب آنتی بیوتیک‌ها را می‌گیرند و عوارض آن‌ها مثل اسهال را از بین می‌برند. عملکرد پروبیوتیکها این‌گونه است که باکتری‌های مفید را جایگزین باکتری‌های از دست رفته می‌کنند و جمعیت باکتری‌های مفید را نسبت به باکتری‌های مضر افزایش می‌دهند.
درباره نقش پروبیوتیک در دستگاه گوارش باید بدانید که آن‌ها همچنین به دیواره روده می‌چسبند و جلوی رشد و اتصال باکتری‌های مضر به روده را می‌گیرند. پروبیوتیک با تولید بعضی مواد ضد میکروبی سد دفاعی سلول میزبان را مستحکم‌تر و از آزاد شدن سموم توسط باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کند. آن‌ها همچنین به دیواره روده می‌چسبند و جلوی رشد و اتصال باکتری‌های مضر به روده را می‌گیرند. پروبیوتیک با تولید بعضی مواد ضد میکروبی سد دفاعی سلول میزبان را مستحکم‌تر و از آزاد شدن سموم توسط باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کند.
تقویت سیستم ایمنی بدن
از آنجا که سیستم گوارش سالم به طور مستقیم روی سیستم ایمنی بدن تاثیر دارد، پروبیوتیکها با تولید هر چه بیشتر لنفوسیت‌ها موجب تقویت سیستم ایمنی بدن شده و از بروز بیماری‌های عفونی جلوگیری می‌کنند.
کاهش بیماری‌های ناشی از التهابات رودهای
بیش از یک میلیون نفر از بیماری التهابی روده، کولیتاولسراتیو و بیماری کرون رنج می‌برند. با اینکه اثر پروبیوتیکها بر علائم کرون کم است اما می‌توانند در درمان بیماری‌های دیگر روده مانند روده تحریک‌پذیر موثر باشند. این مواد مغذی حتی می‌توانند خطر ابتلا به التهاب شدید روده را که در نوزادان نارس شایع است تا ۵۰ درصد کاهش دهند.
کاهش آلرژی
مصرف پروبیوتیکها باعث کاهش و از بین رفتن جذب مواد آلرژی‌زای موجود در لبنیات از طریق روده می‌شود. علاوه بر این طبق پژوهش‌های مکرر، شمار نوزادان مبتلا به اگزما و آلرژی در کودکانی که مادرانشان در دوران بارداری پروبیوتیک مصرف کردند به طور چشمگیری از سایر کودکان کمتر است.
تاثیر پروبیوتیکها در سلامت پوست و جلوگیری از بروز آکنه
سیستم هاضمه تحت تاثیر اضطراب، نگرانی و برنامه غذایی کم فیبر و پر چرب قرار دارد. این موارد، مناطق میکروبیال داخلی بدن ما را به شکل بدی تغییر می‌دهند و در چنین موقعیتی سطوح ملتهب گسترده در سیستم بدن از جمله پوست افزایش می‌یابند. مصرف پروبیوتیک ها از طریق خوردن غذا یا قرص‌های مکمل پروبیوتیک می‌تواند محیط سالمی برای روده ایجاد کند، در نتیجه پوست شما از التهاب در امان می‌ماند.
ارتباط پوست و روده تصور جدیدی نیست. در مطالعه‌ای که در سال ۱۹۶۱ انجام شد، ۳۰۰ نفر از افراد مبتلا به آکنه صورت پروبیوتیک دریافت کردند که ۸۰ درصد آن‌ها شاهد بهبودی پوست خود بودند. این تصور در سال‌های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
مطالعات جدیدتری که در روسیه و ایتالیا انجام شده نشان می‌دهد که پروبیوتیک در درمان بهتر و سریع‌تر مبتلایان به آکنه موثر واقع می‌شود. مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۰ نشان داد کسانی که در طول ۱۲ هفته نوشیدنی تخمیر شده مصرف کردند شاهد سبوم (ترشحات چرب) کمتر و آکنه کمتری بودند.
چه مدت باید پروبیوتیک مصرف کنم؟
امروزه اکثر پروبیوتیک‌های موجود در بازار مصرف یک یا چند بار در روز را توصیه می‌کنند. توصیه می‌شود افراد هر روز به طور مستمر و با تداوم پروبیوتیک مصرف کنند تا از مزایای سلامتی آن بهره ببرند. اگر مصرف پروبیوتیکها متوقف شود، شاهد کاهش نتیجه دلخواهتان در طول دوره خواهید شد؛ این به خاطر بازگشت میکروبیوم بدن شما به حالت عادی است.
آیا پروبیوتیکها را باید همراه غذا میل کرد؟
به عنوان یک قاعده کلی، شما می توانید محصولات پروبیوتیک را در هر ساعت از روز، با یا بدون غذا مصرف کنید. بعضی از انواع پروبیوتیکها ممکن است شرایط خاصی برای نگهداری داشته باشند که در حداکثر رساندن اثربخشی آن‌ها موثر است.
آیا باید به فرزندانمان پروبیوتیک بدهیم؟
پروبیوتیکها می‌توانند هم برای بزرگسالان و هم برای کودکان مفید باشند. اگر کودک شما بیماری دارد که برای درمان نیاز به آنتی بیوتیک دارد، مصرف پروبیوتیک می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. پروبیوتیکها همچنین می‌توانند برای کمک به رفع یبوست، رفلاکس اسید معده، اسهال، گاز و اگزما در کودکان استفاده شوند.
بهترین روش اضافه کردن پروبیوتیک به رژیم غذایی کودک استفاده از غذاهای پروبیوتیک‌دار از جمله ماست و پنیر پروبیوتیک‌دار است. مکمل های پروبیوتیک تجاری موجود هستند که به طور خاص برای نوزادان و کودکان طراحی شده اند. با این حال، مهم است که قبل از دادن هر گونه مکمل پروبیوتیکی یا تغییر رژیم غذایی کودک برای گنجاندن غذاهای غنی از پروبیوتیک، با پزشک اطفال صحبت کنید.
عالی