تب دنگی (به انگلیسی: Dengue fever) یکی از بیماری‌های ویروسی شایع در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان است که از طریق نیش پشه‌های آلوده، به‌ویژه گونه‌های پشه آئدس شامل Aedes aegypti و Aedes albopictus، به انسان منتقل می‌شود. این بیماری می‌تواند علائم خفیف مانند تب، سردرد و درد عضلانی ایجاد کند، اما در برخی موارد به شکل شدید و خطرناک‌تری ظاهر می‌شود که ممکن است به خونریزی داخلی یا حتی شوک دنگی منجر شود.
طی دهه‌های اخیر، به‌دلیل گسترش مناطق آلوده و افزایش سفرهای بین‌المللی، تب دنگی به تهدیدی جهانی برای سلامت عمومی تبدیل شده است. اطلاع از علائم، راه‌های پیشگیری، و مدیریت صحیح این بیماری می‌تواند نقش مهمی در کاهش شیوع و عوارض آن داشته باشد.
ویروس دنگی و نحوه انتقال آن
ویروس دنگی از خانواده Flaviviridae و جنس Flavivirus است و دارای چهار سویه مختلف (DENV-1 تا DENV-4) است. ابتلا به یکی از این سویه‌های ایمنی مادام‌العمر نسبت به همان نوع ایجاد می‌کند، اما در برابر سویه‌های دیگر فقط ایمنی موقتی فراهم می‌شود؛ این موضوع احتمال بروز نوع شدید بیماری در ابتلاهای بعدی را افزایش می‌دهد.
نحوه انتقال ویروس دنگی
ویروس دنگی از طریق نیش پشه‌های آلوده منتقل می‌شود و برخلاف بسیاری از بیماری‌های ویروسی، راه‌های انتقال محدودی دارد. در ادامه با شیوه‌های اصلی انتقال این ویروس آشنا می‌شویم.
- نیش پشه‌های آلوده: اصلی‌ترین راه انتقال ویروس، نیش پشه‌ی ماده Aedes aegypti است که معمولا در ساعات ابتدایی صبح یا غروب فعال است.
- انتقال از انسان به انسان غیرممکن است: تب دنگی مستقیما از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، اما اگر پشه‌ای فرد آلوده را نیش بزند، می‌تواند ویروس را به افراد دیگر منتقل کند.
- انتقال از مادر به جنین: در موارد نادر، ممکن است ویروس از مادر آلوده به جنین منتقل شود.
- انتقال از طریق خون: در شرایط خاصی مانند دریافت خون آلوده یا پیوند اعضا، انتقال ویروس ممکن است.
پشه ناقل ویروس دنگی معمولا در آب‌های راکد، گلدان‌ها، بشقاب زیر گلدان‌ها، تایرهای فرسوده و مکان‌های مشابه تخم‌گذاری می‌کند. بنابراین مدیریت محیطی نقش مهمی در کنترل شیوع بیماری دارد.
علائم بیماری تب دنگی
علائم تب دنگی معمولا ۴ تا ۱۰ روز پس از نیش پشه آلوده ظاهر می‌شوند. شدت علائم ممکن است از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد و در برخی موارد حتی به بستری در بیمارستان منجر شود. شناخت این علائم در مراحل ابتدایی برای تشخیص و درمان به‌موقع ضروری است.
علائم شایع تب دنگی:
- تب بالا (اغلب بالاتر از ۴۰ درجه سانتی‌گراد)
- سردرد شدید، به‌ویژه در پشت چشم‌ها
- دردهای عضلانی و مفصلی شدید (که به آن «تب استخوان‌شکن» هم گفته می‌شود)
- حالت تهوع و استفراغ
- خستگی و بی‌حالی عمومی
- جوش‌های پوستی، معمولا چند روز پس از شروع تب
- تورم غدد لنفاوی
علائم هشدار برای نوع شدید (تب دنگی هموراژیک یا شوک دنگی):
- درد شدید شکم
- خونریزی از بینی یا لثه‌ها
- استفراغ مکرر یا همراه با خون
- وجود خون در مدفوع یا ادرار
- خواب‌آلودگی یا بی‌حسی
- دشواری در تنفس
در صورت مشاهده این علائم هشدار باید فورا به مرکز درمانی مراجعه شود، چراکه نوع شدید دنگی می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند.
تب دنگی در کودکان چگونه است؟
کودکان هم مانند بزرگسالان می‌توانند به تب دنگی مبتلا شوند، اما شناسایی علائم در آن‌ها ممکن است دشوارتر باشد. در برخی موارد، کودکان بدون علامت هستند یا فقط علائم خفیف دارند. با این حال، در صورت بروز دنگی شدید، خطر برای کودکان بیشتر است.
علائم در کودکان:
- تب بالا (اغلب ناگهانی)
- بی‌قراری یا خواب‌آلودگی
- گریه بی‌وقفه در کودکان کوچک‌تر
- بثورات پوستی (راش)
- کاهش اشتها و ضعف
- درد شکم یا استفراغ
نکته مهم: در صورت بروز خونریزی، کبودی بدون دلیل، یا تشدید علائم باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص بیماری تب دنگی
تشخیص دقیق و سریع تب دنگی نقش مهمی در پیشگیری از عوارض جدی این بیماری دارد. از آنجایی که علائم تب دنگی مشابه بسیاری از بیماری‌های ویروسی دیگر مانند آنفلوآنزا، کووید-۱۹ یا تب مالت است، تأیید تشخیص نیازمند بررسی‌های آزمایشگاهی است.
روش‌های تشخیص تب دنگی:
- معاینه بالینی و سابقه بیمار: پزشک با بررسی علائم، سوابق سفر به مناطق پرخطر، و زمان شروع تب، به تشخیص اولیه می‌رسد.
- آزمایش خون (CBC): در مراحل اولیه، کاهش پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید (لکوپنی) و افزایش هماتوکریت مشاهده می‌شود.
- تست آنتی‌ژن NS1: این تست برای تشخیص سریع ویروس در روزهای اولیه (تا ۵ روز نخست تب) بسیار موثر است.
- تست آنتی‌بادی IgM و IgG: برای شناسایی پاسخ ایمنی بدن به ویروس استفاده می‌شود. IgM معمولا در روزهای ۶ تا ۱۰ قابل شناسایی است، در حالی که IgG در مراحل بعدی ظاهر می‌شود.
- تست PCR: تست دقیق‌تر و پیشرفته‌تری است که RNA ویروس را در خون شناسایی می‌کند و مخصوصا در هفته اول بیماری کاربرد دارد.
تشخیص سریع کمک می‌کند تا بیمار تحت مراقبت قرار گیرد، مایعات کافی دریافت کند، و از مصرف داروهایی مثل آسپرین یا ایبوپروفن که خطر خونریزی را افزایش می‌دهند، خودداری شود.
درمان تب دنگی
در حال حاضر، درمان خاص و ضدویروسی برای تب دنگی وجود ندارد، اما مدیریت علائم و مراقبت حمایتی می‌تواند بهبود سریع بیمار را تضمین کند و از بروز عوارض جدی جلوگیری نماید. هدف اصلی درمان، کاهش تب، کنترل درد، و پیشگیری از کم‌آبی و خونریزی است.
اقدامات درمانی موثر برای تب دنگی
- استراحت مطلق: بدن بیمار برای مقابله با ویروس نیاز به استراحت کامل دارد.
- جبران مایعات از دست داده بدن: تب و استفراغ ممکن است باعث دهیدراسیون (کم‌آبی بدن) شود. نوشیدن آب، آب نارگیل، محلول‌های الکترولیت و سوپ‌های رقیق بسیار توصیه می‌شود.
- کنترل تب و درد: داروی استامینوفن (پاراستامول) برای کاهش تب و درد توصیه می‌شود. باید از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، آسپیرین و ناپروکسن پرهیز کرد، زیرا این داروها خطر خونریزی را افزایش می‌دهند.
- نظارت بر علائم هشدار: در صورت کاهش ناگهانی پلاکت‌ها، درد شکمی شدید، استفراغ مکرر یا خونریزی، باید بیمار سریعا به بیمارستان منتقل شود.
- بستری در بیمارستان (در موارد شدید): در مواردی که بیمار علائم تب دنگی شدید (هموراژیک یا شوک دنگی) دارد، بستری و دریافت مایعات وریدی و نظارت مستمر حیاتی است.
گرچه تب دنگی معمولا خود محدودشونده است و اکثر بیماران طی یک تا دو هفته بهبود می‌یابند، اما درمان حمایتی مناسب و به‌موقع نقش حیاتی در کاهش خطرات احتمالی دارد.
درمان خانگی تب دنگیتب دنگی درمان دارویی خاصی ندارد و اغلب به درمان‌های حمایتی و خانگی برای کاهش علائم و کمک به بهبود بدن متکی است. در موارد خفیف، با مراقبت خانگی صحیح می‌توان روند بهبودی را تسریع کرد. مهم‌ترین توصیه‌ها برای درمان خانگی تب دنگی شامل استراحت کافی برای کسب انرژی، مصرف مایعات فراوان، استفاده از داروهایی که دکتر تجویز کرده، رژیم غذایی سبک اما مغذی و کنترل تب با کمپرس سرد روی پیشانی یا زیر بغل برای کاهش تب است.
پیشگیری از تب دنگی
با توجه به اینکه پشه ناقل دنگی، به‌ویژه پشه آئدس اجیپتی، عامل راه انتقال تب دنگی این بیماری است، بهترین راه مقابله با تب دنگی، پیشگیری از گزش پشه و کنترل محیط‌های تخم‌ریزی آن‌هاست. این اقدامات برای افراد ساکن یا مسافر به مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری که بیماری در آن‌ها شایع است، حیاتی محسوب می‌شود.
راهکارهای موثر برای پیشگیری
- استفاده از پشه‌بند و توری پنجره: به‌خصوص در زمان خواب یا استراحت، به‌ویژه در ساعات ابتدایی صبح و عصر که پشه آئدس بیشتر فعال است.
- پوشش مناسب بدن: پوشیدن لباس‌های آستین‌بلند، شلوار بلند و جوراب می‌تواند تماس با پشه را کاهش دهد.
- استفاده از مواد دافع حشرات: استفاده از اسپری یا لوسیون‌های حاوی DEET، پیکاریدین یا روغن اکالیپتوس لیمو برای پوست و لباس.
- حذف منابع آب راکد: پشه‌ها در آب‌های راکد تخم‌ریزی می‌کنند. تخلیه یا پوشاندن ظروف، گلدان‌ها، بشقاب زیر گلدان، سطل‌ها و لاستیک‌های بلااستفاده ضروری است.
- استفاده از حشره‌کش‌ها در محیط: استفاده از اسپری‌ها یا دستگاه‌های برقی دورکننده‌ی پشه‌ها در خانه‌ها، مدارس و اماکن عمومی مؤثر است.
- واکسیناسیون در مناطق خاص: واکسن دنگی (Dengvaxia) در برخی کشورها در دسترس است و برای افرادی که سابقه ابتلا به تب دنگی داشته‌اند، تجویز می‌شود. این واکسن برای پیشگیری اولیه در افراد بدون سابقه ابتلا توصیه نمی‌شود.
آیا تب دنگی کشنده است؟
تب دنگی در اغلب موارد به شکل خفیف ظاهر می‌شود و با تب، بدن‌درد، سردرد و خستگی همراه است؛ اما در برخی موارد، این بیماری می‌تواند خطرناک و حتی کشنده باشد. شدت بیماری به وضعیت ایمنی فرد و نوع ویروس دنگی بستگی دارد. همچنین در صورتی که فرد برای بار دوم به نوع متفاوتی از ویروس دنگی مبتلا شود، احتمال بروز تب دنگی شدید (Severe Dengue) یا دنگی هموراژیک افزایش می‌یابد.
تب دنگی شدید چه ویژگی‌هایی دارد؟
تب دنگی شدید معمولا همراه با خونریزی داخلی یا بیرونی (دنگی هموراژیک) است که می‌تواند در لثه‌ها، بینی، ادرار یا مدفوع مشاهده شود.
از دیگر نشانه‌های تب دنگی حاد می‌توان به نشت مایع از رگ‌ها اشاره کرد که ممکن است باعث افت فشار خون، شوک و آسیب اندام‌ها شود.
نارسایی ارگان‌ها بخصوص کبد، کلیه یا مغز و حتی مرگ هم می‌تواند از دیگر علائم تب دنگی شدید باشد. اگر تب شدید به موقع تشخیص داده نشود یا فرد دسترسی به مراقبت‌های پزشکی نداشته باشد، احتمال مرگ هم با این بیماری وجود دارد. با این حال، با درمان حمایتی به‌موقع، میزان مرگ‌ومیر بسیار کاهش می‌یابد
تب دنگی در ایران؛ آیا باید نگران باشیم؟
این بیماری تا چند دهه پیش بیشتر به عنوان یک بیماری مناطق گرمسیری شناخته می‌شد، اما در سال‌های اخیر گزارش‌هایی از شیوع آن در برخی مناطق ایران نیز ثبت شده است. به‌ویژه استان‌های جنوبی و جنوب‌شرقی کشور مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان، و بوشهر به‌دلیل نزدیکی به کشورهای در معرض خطر و اقلیم مساعد برای رشد پشه ناقل، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.
بر اساس اعلام وزارت بهداشت، مواردی از تب دنگی در ایران مشاهده شده‌اند، اما هنوز به شیوع گسترده نرسیده است. با این حال، افزایش سفرها، تغییرات اقلیمی و گسترش پشه‌های ناقل به مناطق جدید می‌تواند زنگ خطری برای افزایش خطر انتقال این بیماری در سال‌های آینده باشد.
اگه تجربه‌ای درباره تب دنگی دارید یا سوالی توی ذهنتون مونده، حتما در بخش نظرات برامون بنویسید تا با هم گفت‌وگو کنیم!
