زغال اخته، میوه‌ای خوشمزه و پرخاصیت است که از دیرباز مورد توجه انسان‌ها بوده است. این میوه به دلیل رنگ قرمز تیره و طعمی ترش و شیرین، طرفداران بسیاری دارد. در این مقاله و در ادامه مقالاتی که در خصوص میوه‌ها از جمله خواص گیلاس در کتاب کاله داشته‌ایم، در ادامه به بررسی تاریخچه، ارزش غذایی، خواص، موارد استفاده و سوالات رایج در مورد زغال اخته خواهیم پرداخت.
تاریخچه زغال اخته
زغال اخته، با نام علمی Cornus mas، به خانواده گل‌سرخ‌ها تعلق دارد. این گیاه بومی مناطق جنوبی اروپا و جنوب غربی آسیا است و از زمان‌های قدیم در این مناطق کشت می‌شده است. رومیان و یونانیان باستان از زغال اخته در مصارف غذایی و دارویی استفاده می‌کردند. در قرون وسطی هم این میوه به عنوان یک منبع غذایی مهم در اروپا شناخته می‌شده است.
ارزش غذایی زغال اخته
زغال اخته یک منبع غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان است. برخی از مهم‌ترین ترکیبات موجود در زغال اخته عبارتند از:
- ویتامین C: این ویتامین برای تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مهم است.
- آنتی‌اکسیدان‌ها: این ترکیبات به محافظت از سلول‌های بدن در برابر آسیب‌های رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند.
- فلاونوئیدها: این ترکیبات دارای خواص ضدالتهابی و ضدسرطانی هستند.
- اسیدهای آلی: این اسیدها به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کنند.
- مواد معدنی: زغال اخته حاوی مواد معدنی مانند پتاسیم، کلسیم و آهن است.
| ماده مغذی | مقدار |
| کالری | ۱۵۲ کیلوکالری |
| چربی کل | ۰ گرم |
| کلسترول | ۰ میلی‌گرم |
| سدیم | ۱۳ میلی‌گرم |
| پتاسیم | ۵۳۰ میلی‌گرم |
| کربوهیدرات کل | ۳۷ گرم |
| فیبر غذایی | ۰ گرم |
| قندها | ۲۷ گرم |
| پروتئین | ۴ % |
خواص زغال اخته
زغال‌اخته به دلیل غنی بودن از آنتی‌اکسیدان‌ها، به ویژه آنتوسیانین‌ها، به عنوان یک ماده غذایی فوق‌العاده برای تقویت سیستم ایمنی بدن شناخته می‌شود. این میوه با خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد، از سلول‌های بدن در برابر آسیب محافظت می‌کند و خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهد. اما این تمام خواص این میوه خاص نیست. در ادامه تمام خواص زغال اخته را بررسی کرده‌ایم:
۱. تقویت سیستم ایمنی بدن
زغال اخته غنی از ویتامین C است که نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند. ویتامین C به بدن کمک می‌کند تا با عوامل بیماری‌زا مبارزه کند و از ابتلا به عفونت‌ها جلوگیری کند. علاوه بر این، آنتی‌اکسیدان‌های موجود در زغال اخته به محافظت از سلول‌های بدن در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند.
۲. بهبود سلامت قلب و عروق و کاهش فشار خون
مطالعات نشان داده‌اند که مصرف منظم زغال اخته می‌تواند به بهبود سلامت قلب و عروق کمک کند. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در این میوه به کاهش التهاب و اکسیداسیون کلسترول بد کمک می‌کنند. همچنین زغال اخته درست مثل خواص چای ترش می‌تواند به کاهش فشار خون و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی کمک کند.
۳. کنترل قند خون
زغال اخته به دلیل فیبر بالایی که دارد، می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند. فیبر موجود در زغال اخته، جذب قند را در روده کند می‌کند و از نوسانات قند خون جلوگیری می‌کند. این ویژگی، زغال اخته را به یک میان‌وعده مناسب برای افراد مبتلا به دیابت تبدیل کرده است.
۴. بهبود سلامت دستگاه گوارش
زغال اخته حاوی فیبر فراوانی است که به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند. فیبر به افزایش حجم مدفوع و تسهیل حرکت آن در روده کمک می‌کند و از یبوست جلوگیری می‌کند. همچنین، زغال اخته دارای خواص ضدالتهابی است که می‌تواند به کاهش التهاب در دستگاه گوارش کمک کند.
۵. سلامت پوست و مو
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در زغال اخته به محافظت از پوست در برابر آسیب‌های رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند و از پیری زودرس پوست جلوگیری می‌کنند. همچنین، زغال اخته می‌تواند به بهبود سلامت مو و تقویت ریشه‌های مو کمک کند.
۶. خواص زغال اخته برای مردان
گفته می‌شود زغال اخته با وجود ویتامین سی و البته روی در سلامت مردان با افزایش تعداد و کیفیت اسپرم موثر است. در تحقیقات صورت گرفته مطرح شده است که یکی از دلایل موثر بودن زغال اخته در سلامت مردان به وجود آنتی اکسیدان و آمینو اسیدها در آن برمی‌گردد.
۷. خواص زغال اخته برای کبد
تحقیقات انجام شده در خصوص خواص زغال اخته، شواهد کاملی از تاثیر زغال اخته در بهبود فعالیت کبد در انسان نشان نمی‌دهد. اما در گذشته و بیش از هزار سال پیش از این میوه در آسیای مرکزی و اروپای شرقی تا ایران از زغال اخته برای بیماری‌های کبدی و حتی برخث عفونت‌ها مثل سرخک و آبله مرغان استفاده می‌شده است.
۸. خواص زغال اخته برای کلیه
در مطالعات صورت گرفته مشخص شده است که زغال اخته از گذشته برای درمان یا حتی جلوگیری از سنگ کلیه در ایران به شکل سنتی استفاده می‌شده و به عبارتی این میوه با وجود آنتی اکسیدان گزینه خوبی برای کاهش آسیب کلیه ناشی از استرس اکسیداتیو ناشی از استرس می‌شود. این خاصیت زغال اخته مثل خاصیت پرتقال و البته خواص بالنگ است.
۹. خواص زغال اخته برای کم خونی
یکی از مهم‌ترین خواص زغال‌اخته، نقش آن در پیشگیری و درمان کم‌خونی است. مطالعات نشان می‌دهند که زغال‌اخته با افزایش میزان هموگلوبین در خون، به انتقال اکسیژن به سلول‌ها کمک کرده و از این طریق، از بروز کم‌خونی جلوگیری می‌کند.
خواص و طبع زغال اخته در طب سنتی
زغال‌اخته، این میوه خوش‌رنگ و پر خاصیت، از نظر طب سنتی دارای مزاج سرد و خشک است. به همین دلیل، مصرف بیش از حد آن ممکن است برای برخی افراد، به ویژه افرادی که دارای مزاج سرد و تر هستند، مناسب نباشد. برای تعدیل طبع سرد و خشک زغال‌اخته و تقویت خواص آن، توصیه می‌شود که آن را همراه با مواد غذایی گرم و تر مانند شکر یا عسل مصرف کنید. شکر و عسل به عنوان مصلح زغال‌اخته شناخته می‌شوند و با گرم کردن طبع این میوه، به بهبود هضم و جذب بهتر مواد مغذی آن کمک می‌کنند. بنابراین برای بهره‌مندی کامل از خواص زغال‌اخته بهتر است آن را به صورت ترکیب شده با عسل یا شکر مصرف کنید.
نکته: افراد با مزاج سرد و خشک باید در مصرف زغال‌اخته احتیاط کرده و قبل از مصرف با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنند.
علاوه بر خواص ذکر شده، زغال اخته دارای خواص دیگری هم هست، از جمله:
- خواص ضدسرطانی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که ترکیبات موجود در زغال اخته ممکن است خاصیت ضدسرطانی داشته باشند.
- بهبود بینایی: زغال اخته حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی است که به بهبود بینایی و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های چشمی کمک می‌کنند.
- تقویت استخوان‌ها: زغال اخته حاوی مواد معدنی مانند منگنز است که برای سلامت استخوان‌ها ضروری است.
نکته: برای بهره‌مندی از تمام خواص زغال اخته، بهتر است آن را به صورت تازه مصرف کنید. همچنین می‌توانید از زغال اخته برای تهیه مربا، ژله، اسموتی و سایر محصولات غذایی استفاده کنید.
مضرات زغال اخته و موارد منع مصرف آن
خورد زغال اخته هم مثل خوردن هر میوه دیگری نکات احتیاطی خاص خودش را دارد بنابراین خوب است هنگام مصرف این میوه موارد احتیاطی زیر را رعایت کنید.
- زنان باردار باید با احتیاط مصرف کنند: گیلاس کرنلیا باعث بهبود گردش خون می شود و ممکن است اثرات نامطلوبی بر روی جنین داشته باشد. زنان باردار باید با احتیاط مصرف کنند.
- در طول مصرف دارو از غذاهای تند پرهیز کنید: آلبالو کرنلی تا حدودی تحریک کننده است. در عین حال، غذاهای تند نیز ممکن است باعث تحریک دستگاه گوارش و افزایش تحریک دارو به دستگاه گوارش شود. بنابراین در طول مصرف دارو تا حد امکان از مصرف غذاهای تند پرهیز شود.
- برای افرادی که معده سرد دارند با احتیاط استفاده کنید: آلبالو کرنلیا غذای گرمی است. برای افرادی که دارای طبع سرد یا علائم سردی معده هستند، مصرف زیاد آن ممکن است باعث ناراحتی دستگاه گوارش شود و باید با احتیاط مصرف شود.
- برای بیماران مبتلا به التهاب روده با احتیاط مصرف شود: آلبالو کرنلی تحریک کننده است. برای بیماران مبتلا به التهاب روده، مانند کولیت اولسراتیو، بیماری کرون و غیره، ممکن است شرایط را تشدید کند و باید با احتیاط مصرف شود یا از مصرف آن اجتناب شود.
موارد استفاده از زغال اخته
زغال اخته را می‌توان به روش‌های مختلف مصرف کرد. فقط بهتر است به بهترین زمان مصرف زغال اخته که ۱-۲ ساعت بعد و قبل از غذاست دقت کنید تا از خواص زغال اخته بهره‌مند شوید. برخی از موارد استفاده از زغال اخته عبارتند از:
- مصرف تازه: زغال اخته را می‌توان به صورت تازه مصرف کرد.
- خشک کردن: زغال اخته را می‌توان خشک کرده و به صورت خشکبار مصرف کرد.
- تهیه مربا و ژله: از زغال اخته می‌توان برای تهیه مربا و ژله استفاده کرد.
- تهیه شربت: زغال اخته را می‌توان برای تهیه شربت استفاده کرد.
- استفاده در آشپزی: زغال اخته را می‌توان در برخی از غذاها مانند کیک، پنکیک و بستنی استفاده کرد.
سوالات رایج در مورد مصرف زغال اخته و خواص آن
درست است که زغال‌اخته به دلیل خواص درمانی و تغذیه‌ای فراوانش، توجه بسیاری را به خود جلب کرده اما سوالاتی در مورد مصرف و خواص این میوه وجود دارد که در ادامه به برخی از مهم‌ترین سوالاتی که معمولا در مورد زغال‌اخته پرسیده می‌شود، پاسخ خواهیم داد تا اطلاعات کاملی در مورد این میوه ارزشمند به دست آورید.
۱. آیا زغال اخته برای کودکان مناسب است؟
بله، زغال اخته برای کودکان مناسب است. کودکان می‌توانند از زغال اخته به صورت تازه، خشک یا در قالب محصولات غذایی دیگر استفاده کنند.
۲. آیا زغال اخته برای کاهش وزن مفید است؟
بله، زغال اخته می‌تواند به کاهش وزن کمک کند. این میوه دارای فیبر و آنتی‌اکسیدان‌هایی است که می‌توانند اشتها را کاهش داده و متابولیسم را افزایش دهند.
۳. آیا زغال اخته عوارض جانبی دارد؟
تاکنون هیچ عارضه جانبی جدی برای مصرف زغال اخته گزارش نشده است. با این حال، در صورت مصرف بیش از حد زغال اخته ممکن است عوارضی مانند اسهال یا نفخ رخ دهد.
