خودتان را بعد از یک مهمانی بزرگ تصور کنید؛ در آشپزخانه کنار سطل زباله ایستاده‌اید و در حالیکه در آن باز است سعی دارید با کشیدن قاشق روی بشقاب، باقیمانده غذاها را به سطل بریزید. حتی اگر مخالف تمام عیار دور ریز غذا باشید، باز هم این صحنه برای‌تان آشناست.
وقتی ما غذایی را دور می‌ریزیم، تنها چند لقمه را از بین نبرده‌ایم، بلکه زمینه را برای نابود شدن میلیون‌ها هکتار جنگل، ذخایر آبی، گونه‌های حیوانی و گیاهی فراهم کرده‌ایم. موضوع فقط هدر رفتن غذا نیست! با فاسد شدن غذای دور‌ریخته‌شده،گازهای گلخانه‌ای منتشر می‌شود. بسیاری از ما، همه یا لااقل بخشی از این جریان آسیب‌زا را می‌شناسیم! اما در نهایت دست به دست هم می‌دهیم تا حدود یک میلیارد تن غذا در دنیا هدر برود.
فائو در سال ۲۰۱۱ گفته بود ۳۰ درصد از مواد غذایی جهان هدر می‌رود؛ یعنی چیزی در حدود روزانه 614 کیلوکالری! (معادل ۱۰ تخم مرغ یا ۲۱ عدد هویج به ازای هرفرد)، پس فکر نمی‌کنید زمان آن رسیده که فکری برای کاهش ضایعات غذایی بکنیم.
دور ریز غذا ؛ نگرانی جهان مدرن
سالهاست که هدر رفت و ضایعات مواد غذایی به نگرانی جهانی تبدیل شده‌است. به زبان ساده موضوع از این قرار است؛ دلیل اصلی هدر رفت غذا در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشورهای پیشرفته و غنی عمده هدر رفت غذا در بخش خرده‌فروشی و مصرف‌کننده دیده می‌شود، که اغلب به دلیل رفتار مصرف‌کننده و همچنین عرضه بیش از تقاضا رخ می‌دهد. در کشورهایی با درآمد پایین‌تر هدر رفت غذا بیشتر به دلیل تکنیک‌های نامناسب برداشت، امکانات ذخیره سازی و سرمایشی ناکارآمد و نبود زیرساخت برای حمل و نقل مواد غذایی در مراحل اولیه عرضه مواد غذایی اتفاق می‌افتد.
از دست دادن غذا (Food Loss)
هدر رفت عبارت است از کاهش کمیت یا کیفیت غذا، به دلیل تصمیمات و اقدامات تامین کنندگان، ارائه دهندگان و مصرف‌کنندگان مواد و خدمات غذایی. از نظر تجربی به هر غذایی که در طول زنجیره تامین مواد غذایی (از زمان برداشت، کشتار یا صید تا قبل از سطح خرده‌فروشی) دور ریخته شده و مجددا وارد چرخه استفاده یا تولید دیگری نشود، هدر رفت مواد غذایی می‌گویند. در کشورهای در حال توسعه %۴۰ مواد غذایی در مرحله برداشت یا فرآوری از بین می‌روند.
ضایعات غذایی (Food Waste)
شاید بپرسید در جهانی که شمار گرسنگان روز به روز بیشتر می‌شود، چطور آمار هدر رفت منابع غذایی تا این اندازه بالاست. این اتفاق همیشه یک دلیل ندارد و دلایل زیر به بالا رفتن آمار آن دامن می‌زنند:
-محصولات تازه‌ای که قابل قبول تلقی نمی‌شود؛ به عنوان مثال ممکن است از نظر شکل، اندازه و رنگ با سطح توقعات مغایر بوده و اغلب در طول عملیات سورتینگ (دسته‌بندی) از زنجیزه تامین حذف شود.
-غذاهایی که تاریخ‌شان در شرف اتمام «بهترین زمان مصرف» یا بعدتر از آن است؛ که معمولا توسط خرده‌فروشان و مصرف کنندگان دور ریخته می‌شوند.
-مقادیر زیادی از غذای سالم دست‌نخورده یا باقی مانده از آشپزخانه‌های خانگی و مراکز غذاخوری دور ریخته می‌شود.
هدر دادن ۱٫۳ میلیارد تن غذا در دنیایی که در سال‌های آینده حدود ۹ میلیارد جمعیت خواهد داشت، آن هم در حالیکه ۸۲۰ میلیون نفر شب را با شکم گرسنه صبح می‌کنند مشکل بسیار بزرگی است. در آمریکا ۱۴ درصد مواد غذایی تولید شده هدر رفته و بیش از ۹۰ درصد آن از محل‌های دفن زباله سر در می‌آورد که نتیجه آن تولید ۸% گازهای گلخانه‌ای (GHG) است.
برای رفع این مشکل بزرگ باید مفهوم ولع انسان‌ها برای غذا را مهار کنیم و بفهمیم که علاوه بر اینکه یک کار غیر انسانی است، ضرر و زیان مالی زیادی را هم در بر دارد؛ به طوری که هزینه از بین رفتن غذا به صورت سالانه حدود یک تریلیون دلار تخمین زده شده‌است.
تولید غذا یکی از دلایل اصلی قطع درختان، استخراج آب، نابودی زیستگاه‌ها و تنوع زیستی است و مشکل اینجاست که یک سوم مواد غذایی متاثر از این فرآیند تولید، در نهایت به هدر می‌رود.
همه این‌ها نشان‌دهنده آن است که ما به تولید بیشتر نیاز نداریم؛ بلکه در هر گوشه از جهان و با هر نقشی که در چرخه تولید یا مصرف غذا داریم، باید عملکرد متفاوتی از خود نشان دهیم. در طبیعت هر چیزی که از یک مرحله باقی مانده باشد، غذایی برای مرحله بعد خواهد بود. ما می‌توانیم در کشاورزی و زندگی مدرن از طبیعت درس بگیریم.
هدر رفت غذا در تمامی مراحل زنجیره تامین اتفاق می‌افتد، از مزرعه و سوپرمارکت گرفته تا رستوران‌ها. آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا هرم هدر رفت غذا را طراحی کرده است تا به ما کمک کند مواد غذایی باقی مانده را پیش از دور ریختن باز مصرف یا بازیافت کرده و آن‌ها را از چاله‌های دفن زباله دور کنیم.
پیشگیری از ایجاد ضایعات غذایی
کاهش هدر رفت در منبع یکی از اصلی‌ترین اقدامات است. مارک بیتمن، نویسنده کتاب «چگونه همه چیز را بپزیم» معتقد است زمانی که درباره ضایعات و هدررفت غذا حرف می‌زنیم، احتمالا درباره یکی از فعال‌ترین زمین‌های کشاورزی دنیا یعنی هارت لند آمریکا صحبت می‌کنیم که محصولاتی کشت می‌کنند که یا اساسا به غذا تبدیل نمی‌شوند یا به غذای بد تبدیل می‌شوند.
اگر بخواهیم تعریف کنیم که سیستم غذایی ما باید چگونه باشد این بهترین توصیف است: «در واقع سیستم غذایی ما باید به گونه‌ای باشد که غذای مناسب را پرورش دهد، به افرادی که در حال پرورش آن هستند احترام بگذارد، زمینی را که برای رشد غذا استفاده می‌شود غنی کند و این کار را به نحوی انجام دهد که غذای خوب و سالم برای مردم بیشتر تولید شود.»
راهنمای کاهش دور ریز غذا
ضایعات غذایی به دور ریز غذا در صورت قابل استفاده بودن گفته می‌شود. ضایعات غذایی در پی نگهداری نامناسب مواد غذایی، خرید بیش از حد نیاز، بیرون ریختن باقی مانده غذا و درست کردن غذای بیش از اندازه به وجود می آید؛ بنابراین در زمینه دور ریز غذا ما به عنوان مصرف‌کننده نقش پررنگی ایفا می‌کنیم.
با کاهش ضایعات غذایی علاوه‌بر اینکه دیگر از قبض خواربار فروشی با قیمت‌های نجومی خبری نیست، تاثیر منفی شخص شما بر محیط زیست هم کاهش خواهد یافت. در این جا به ارائه چند راهکار می‌پردازیم.
- همیشه حواستان به چیزهایی که در آشپزخانه موجود است و باید زودتر مصرف شود باشد.
- از مواد غذایی به خوبی نگهداری کنید، شرایطی که اغلب روی بسته‌بندی ذکر می‌شود را به درستی رعایت کنید.
- خلاقیت به خرج دهید و با استفاده از غذای باقی مانده در وعده قبلی غذاهای جدید درست کنید.
- هوشمندانه خرید کنید و تا حد امکان از خرید عمده محصولات غذایی پرهیز کنید. ما هم می‌توانیم از اولین رده این هرم یعنی کاهش خرید مواد غذایی شروع کنیم، تهیه لیست خرید کمک زیادی در این زمینه می‌کند، آگاهانه خرید کنید یعنی درزمان خرید کردن به این فکر کنیم که چه زمان قرار است از چیزی که می‌خریم استفاده کنیم. مثلا اگر قصد نداریم به این زودی‌ها سوپ اسفناج درست کنیم پس نیازی نیست فعلا اسفناج بخریم.
- سعی کنید تاریخ‌های ذکر شده روی لیبل‌های غذایی را به خوبی درک کنید. اصطلاح best before مصرف‌کنندگان زیادی را دچار سوتفاهم می‌کند؛ به این معنی که تا قبل از این تاریخ کیفیت محصول در بالاترین حد خود قرار دارد، اما همچنان بعد از این تاریخ هم برای استفاده کاملا سالم است. در حالی که می‌کند که تاریخ انقضا به این معنی است که تا آن تاریخ، ماده غذایی برای مصرف ایمن است و دچار تغییر و فساد نخواهد شد.
- مواد غذایی که ته یخچال مانده‌اند را از یاد نبرید؛ اگر هنوز تصمیم نگرفته‌اید که چه غذایی درست کنید سری به یخچال‌تان بزنید و ببینید چه موادی مدت زیادی است در آن‌جا مانده و مصرف نشده و غذای‌تان را بر پایه آن انتخاب کنید.
- از قانون فایفو FIFO پیروی کنید، بدانید که اولین چیزی که خریده‌اید باید قبل از بقیه مصرف شود.
- متعصب نباشید و میوه‌ها و سبزیجات با ظاهر نامتقارن و نامتعارف را خریداری و مصرف کنید. این محصولات به اندازه بقیه خوب هستند فقط و فقط از نظر ظاهری متفاوت‌اند.
