ممکن است تصور کنیم اضافه وزن برای سلامتی ما تهدید بزرگی محسوب می‌شود و افراد لاغر سلامت هستند اما باید بدانیم لاغری مفرط هم به اندازه چاقی نگران کننده است، کمبود وزن ممکن است به دلیل رژیم غذایی نادرست یا بیماری‌های خاصی باشد که می‌توانند برای سلامتی تهدید جدی باشد. لازم به ذکر است که کمبود وزن الزاما دلیل براختلال و بیماری نیست، بعضی افراد به صورت ژنتیکی لاغر اندام هستند و مشکل سلامتی ندارند. در اینجا ما قصد داریم دلایل کمبود وزن شدید و ناگهانی را بررسی کنیم.
کمبود وزن چیست؟
شاخص توده بدن (BMI)، وزن مطلوب هر فرد را محاسبه می‌کند و در صورتیکه این شاخص از ۱۸/۵ کمتر باشد، آن فرد در گروه کمبود وزن قرار می‌گیرد، البته ایراداتی به این شاخص هم وارد است چرا که تنها دو فاکتور قد و وزن را در نظر می‌گیرد و حجم عصله را لحاظ نمی‌کند.
با این‌حال می‌توانید به راحتی از این شاخص استفاده کنید و ببینید در چه گروهی قرار خواهید گرفت، در صورتیکه مشکوک به کمبود وزن هستید حتما به متخصص تغذیه یا پزشک مراجعه کنید و برای جبران وزن از دست رفته اقدام کنید.
دلایل کمبود وزن
علل کمبود وزن ممکن است تهدید جدی برای سلامتی باشد، بنابراین پیدا کردن دلیل اصلی آن موضوع مهمی است. درصورت کاهش وزن ناگهانی سریعا باید به پزشک مراجعه شود. در ادامه به بعضی از دلایل کاهش وزن اشاره می‌کنیم.
- کم‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا)
کسانی که مبتلا به آنورکسیا هستند، تصور می‌کنند که اضافه وزن دارند، درصورتیکه در واقع بسیار لاغرند. بعضی از این بیماران حتی تا ۱۵ کیلوگرم نسبت به وزن طبیعی، کمبود وزن دارند. ترس آن‌ها از اضافه وزن و چاقی باعث می‌شود خیلی کم غذا بخورند یا بعد از خوردن غذا به خواست خودشان بالا بیاورند. بعضی هم با ورزش زیاد و استفاده از ملین سعی می‌کنند وزن کم کنند. آنورکسیا بیماری روانی خطرناک و کشنده‌ای است که احتیاج به کمک افراد متخصص دارد. - مشکلات تیروئید
بیماری تیروئید، وزن و متابولیسم بدن ارتباط پیچیده‌ای با هم دارند و هورمون‌های تیروئید سوخت و ساز بدن را تنظیم می‌کنند. تیروئید پرکار (هیپرتیروئیدیسم) حالتی است که در آن غده تیروئید بیش‌ازحد فعال شده و متابولیسم افزایش می‌یابد و فرد به دریافت کالری بیشتری نیاز پیدا خواهد کرد، در صورتیکه کالری مورد نظر دریافت نشود فرد دچار کاهش وزن خواهد شد. - سلیاک
افرادی که به گلوتن حساسیت شدید دارند دچار بیماری سلیاک هستند. این افراد بعد از مصرف گلوتن یا همان پروتئین گندم دچار مشکلات گوارشی شده و روده کوچک آن‌ها نمی‌تواند مواد مغذی را جذب کند. این بیماری باعث اسهال و کاهش تراکم استخوان و در نتیجه کاهش وزن می‌شود. تشخیص سلیاک سخت است و بیشتر افراد مبتلا به آن از بیماری‌شان بی اطلاع هستند. - دیابت
بیماری دیابت در صورتیکه تشخیص داده نشده و کنترل نشود می‌تواند باعث کاهش وزن شود. در این حالت بدن نمی تواند هورمون انسولین مورد نیاز برای تبدیل کربوهیدرات به انرژی را تولید کرده و شروع به سوزاندن ذخایر چربی و حتی عضلات می کند. - سرطان
تومور‌های سرطانی کالری زیادی مصرف می‌کنند و بدن برای تامین انرژی به کالری بیشتری نیاز خواهد داشت، این در حالی است که بیماران مبتلا به سرطان اکثرا دچار بی‌اشتهائی هستند، بنابراین فرد مبتلا دچار کاهش وزن شدید خواهد شد. - عفونت
بعضی از عفونت‌ها، انگل‌ها، سل و HIV می‌تواند باعث کاهش شدید وزن شود، دلیل آن می‌تواند سم تولید شده میکروب در بدن و تاثیر آن بر سیستم مغز و اعصاب و مرکز اشتها باشد.
راه‌های درمان کمبود وزن
درمان کمبود وزن نیازمند رویکردی جامع است که شامل بررسی علل زمینه‌ای، اصلاح رژیم غذایی، بهبود سبک زندگی و در برخی موارد، استفاده از مکمل‌ها یا داروها می‌شود. در ادامه راه‌های اصلی درمان کمبود وزن را معرفی می‌کنم:
۱. شناسایی علت کمبود وزن
ابتدا باید علت اصلی کمبود وزن مشخص شود. برخی از دلایل شایع عبارتند از:
- مشکلات تیروئید (پرکاری تیروئید)
- اختلالات گوارشی (مثل سلیاک، سندروم روده تحریک‌پذیر)
- اختلالات روانی (افسردگی، اضطراب، بی‌اشتهایی عصبی)
- دیابت نوع ۱ یا ۲
- سرطان یا بیماری‌های مزمن
برای تشخیص علت کمبود وزن ، مشاوره با پزشک و انجام آزمایش‌های لازم ضروری است.
۲. اصلاح رژیم غذایی
افزایش کالری دریافتی:
- غذاهای پرکالری و سالم بخورید: مغزها، دانه‌ها، کره بادام‌زمینی، آووکادو، روغن زیتون، لبنیات پرچرب.
- وعده‌های غذایی بیشتر و میان‌وعده‌های مغذی اضافه کنید.
- نوشیدنی‌های پرکالری و مغذی مانند اسموتی، شیرموز یا شیر نارگیل مصرف کنید.
افزایش پروتئین:
- گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات، لبنیات و مکمل‌های پروتئینی (مثل پودر پروتئین) کمک می‌کنند تا عضله‌سازی انجام شود.
مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده:
- برنج، نان کامل، ماکارونی سبوس‌دار، سیب‌زمینی، کینوا و جو دوسر منابع خوبی هستند.
۳. ورزش مناسب
- تمرینات قدرتی (بدنسازی): باعث افزایش توده عضلانی می‌شود.
- از ورزش‌های هوازی شدید اجتناب کنید (در صورتی که باعث کالری‌سوزی بیش از حد شوند).
۴. مدیریت استرس و خواب کافی
- خواب کم و استرس زیاد می‌تواند اشتها را کاهش دهد.
- سعی کنید شب‌ها حداقل ۷ تا ۸ ساعت بخوابید.
۵. مکمل‌ها (در صورت نیاز و با تجویز پزشک)
- مولتی‌ویتامین‌ها (اگر کمبود مواد مغذی وجود دارد)
- پودرهای افزایش وزن (Weight Gainer)
- مکمل‌های پروتئینی مانند وی پروتئین
- ویتامین D، B12 و آهن (در صورت کمبود)
۶. مشاوره با متخصص تغذیه یا پزشک
اگر کمبود وزن شدید باشد یا با علائم دیگر همراه است، حتما باید تحت نظر پزشک باشید. برنامه غذایی اختصاصی برای شرایط شما می‌تواند بسیار مفید باشد.
