اصلاح ژنتیکی مجموعه خاصی از فناوری ژنی است که ساختار ژنتیکی موجودات زنده مانند حیوانات، گیاهان یا میکروارگانیسم ها را تغییر می‌دهد. ترکیب ژن‌های موجودات مختلف به عنوان فناوری DNA نوترکیب شناخته شده است و گفته می‌شود ارگانیسم حاصل از نظر ژنتیکی اصلاح شده (GM) ، «مهندسی ژنتیکی شده» یا «محصولات تراریخته» است.
عمده محصولات تراریخته که در مزرعه به صورت تجاری رشد می‌کنند، در برابر علف‌کش و حشره‌کش مقاوم هستند. از آنها می‌توان به سویاها، ذرت، پنبه و کلزا اشاره کرد.
سایر محصولات زراعی که به‌صورت تجاری یا آزمایشی در مزارع پرورش داده می‌شوند، از این دسته‌ها هستند:
- سیب‌زمینی شیرین که برابر ویروس‌های مخرب محصولات در آفریقا، مقاوم شده است.
- برنج‌هایی که میزان ویتامین و آهن در آنها افزایش داده شده تا مشکل سوء تغذیه مزمن در کشورهای آسیایی را برطرف کند یا به محصول قدرت بدهد تا در برابر هوای شرجی، دوام بیاورد.
- موزهایی که بدن انسان را در برابر بیماری و آلودگی‌هایی همچون هپاتیت B مقاوم می‌کند.
- ماهی‌هایی که رشد سریع‌تری دارند.
- درختان میوه و آجیل که در مدت زمان کوتاه‌تری محصول می‌دهند. همچنین گیاهانی که از آنها می‌توان برای تولید نوع خاصی از پلاستیک استفاده کرد.
غذاهای حاصل از محصولات تراریخته
موارد کمی وجود دارد که محصولات تراریخته به‌عنوان غذای مستقیم مصرف شود، در اغلب موارد، آنها برای این‌که به مواد غذایی تبدیل شوند باید مورد پردازش قرار بگیرند.
- میوه و سبزیجات تراریخته
اثر این فن‌آوری روی میوه پاپایا، مقاومت آن در برابر ویروس لکه‌های حلقه‌ای است که در نهایت بهره‌بری این میوه را بالا می‌برد. این دستکاری ژنتیکی رو موارد بسیار دیگری اثرات مثبت گذاشته، برای مثال به کدو و بادمجان‌ها کمک کرده تا خوراک حشرات نشوند.
- روغن‌های گیاهی
روغن‌های گیاهی که از دانه‌های کلزا گرفته می‌شوند از دسته همین مواد تراریخته هستند که تکنولوژی به بهبود و بهره‌وری آنها کمک زیادی کرده. البته این دانه‌ها صرفا برای خورد و خوراک انسانی پردازش نمی‌شوند، چراکه بخشی از آن غذای دامی است و همچنین در صنایعی مانند تولید لوازم آرایش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- قند و شکر
چغندر قندی که طی این فرایند پرورش می‌یابد مقاوم به گلیفوسیت دارد و بدون هیچ تغییر در DNA تولید می‌شود.
- ذرت تراریخته
ذرت‌های تراریخته در برابر سمی بودن و حشره‌کش‌ها مقاومند و تفاوت معنی داری در محتوای چربی و کربوهیدرات در مقایسه با ذرت غیر GM دارند.
غذاهای تراریخته، مزایا و معایب محصولات تراریخته
غذاها و محصولات تراریخته در کنترل بیماری‌های خاص مفید هستند. با اصلاح سیستم DNA این غذاها، زمینه ایجاد آلرژی با موفقیت از بین می‌رود. این مواد غذایی سریع‌تر از غذاهایی که به طور سنتی رشد می‌کنند، پرورش می‌یابند. احتمالا به همین دلیل افزایش بهره‌وری، غذای بیشتری را در اختیار مردم قرار می‌دهد.
علاوه بر این، این محصولات ترا ریخته در جاهایی که خشکسالی مکرر دارند، یا جایی که خاک برای کشاورزی بی‌کیفیت است، یک مزیت است. در بعضی مواقع، محصولات غذایی با مهندسی ژنتیک نیز در مکان‌هایی که شرایط نامساعد آب و هوایی نیز دارند می‌توان کشت. یک محصول معمولی فقط در یک فصل خاص یا تحت شرایط جوی مناسب ممکن است رشد کند.
اگرچه دانه برای چنین غذاهایی بسیار گران است، اما به دلیل مقاومت طبیعی در برابر آفات و حشرات، هزینه تولید آنها کمتر از محصولات زراعی سنتی است. این امر ضرورت قرار گرفتن در معرض محصولات تراریخته را در برابر سموم دفع آفات و حشره کش‌ها کاهش می‌دهد و باعث می شود این مواد غذایی عاری از مواد شیمیایی و محیط زیست نیز باشند.
گزارش شده است که غذاهای مهندسی شده یا همان محصولات تراریخته از نظر مواد مغذی سرشار هستند و حاوی مواد معدنی و ویتامین های بیشتری نسبت به غذاهای موجود در غذاهای سنتی هستند. به غیر از این، این غذاها معروف به طعم بهتر هستند. یکی دیگر از دلایل افرادی که قصد انتخاب غذاهای مهندسی شده را دارند، این است که عمر مفید آنها افزایش یافته و از این رو ترس کمتری از خوردن سریع غذاها وجود دارد .
چالش‌های همیشگی
فن آوری‌های غذایی اصلاح شده ژنتیکی نوید چشمگیری برای برخورد با برخی از ابعاد بزرگ‌ترین چالش برای قرن بیست‌و‌یکم می‌دهد. آنها مانند همه فن‌آوری‌های جدید، خطرات شناخته شده و ناشناخته دارند.
بحث و درگیری‌ها بسیاری بر سر اثرات و خطرات مواد تراریخته وجود دارد و سوالاتی از این قبیل پیش می‌آید که: این فناوری جدید در مورد دستکاری ژن، خطرات «دست زدن به مادر طبیعت» چیست؟ چه تاثیراتی بر محیط زیست خواهد گذاشت؟، نگرانی‌های بهداشتی که مصرف‌کنندگان باید از مصرف محصولات تراریخته آگاه باشند چیست؟ و آیا فناوری تراریخته واقعا مفید است؟ در ادامه به ابعاد مختلف این ماجرا می‌پردازیم.
تفاوت محصولات معمولی با محصولات تراریخته
مصرف‌کنندگان غذاها و مواد خوراکی غیرتراریخته، همیشه فکر می‌کنند که این محصولات بی‌خطر هستند. در زمان استفاده از فن‌آوری‌های جدید در خصوص محصولات خوراکی ممکن است خصوصیات آنها به‌صورت مثبت یا منفی تغییر کنند.
برای همین اقداماتی برای بررسی سلامت این نوع از تولیدات خوراکی در‌نظر گرفته شده تا سلامت و کیفیت آنها را بررسی کنند. اما معمولا در مقابل هیچ ارزیابی خاصی برای تولیدات غیرتراریخته در نظر گرفته نمی‌شود.
به همین منظور سازمان بهداشت جهانی برای امنیت آن‌چه که مردم مصرف می‌کنند، دستورالعمل‌های خاصی را در نظر گرفته است که با اقدام به آنها می‌توان سلامت خوراک را تضمین کرد.
ارزیابی سلامت محصولات تراریخته
ارزیابی ایمنی غذاهای تراریخته معمولا روی این موارد تمرکز دارد:
- تاثیرات بهداشتی مستقیم (سمی بودن)
- پتانسیل تحریک واکنش آلرژیک (آلرژی زایی)
- اجزای خاص که تصور می‌شود دارای خواص غذایی یا سمی هستند.
- پایداری ژن درج شده
- اثرات تغذیه‌ای مرتبط با اصلاح ژنتیکی
- هرگونه اثر ناخواسته که می‌تواند ناشی از درج ژن باشد.
موضوع نگران‌کننده در خصوص محصولات ترا ریخته روی بدن انسان چیست؟
سه موضوع اصلی مورد بحث: پتانسیل‌های تحریک واکنش آلرژیک (آلرژی زایی)، انتقال ژن و پیوند ژنی است.
به عنوان یک اصل، انتقال ژن ها از ارگانیسم‌های معمولا آلرژی زا به ارگانیسم‌های غیر آلرژیک منع شده است، مگر این‌که بتوان اثبات کرد که پروتئین ژن منتقل شده حساسیت ندارد. یکی از پروتکل‌های اصلی بررسی مواد و محصولات تراریخته، از همین جهت است.
انتقال ژن
انتقال ژن از مواد غذایی GM به سلول‌های بدن یا باکتری‌های دستگاه گوارش، اگر ماده ژنتیکی منتقل شده بر سلامتی انسان تأثیر منفی بگذارد می‌تواند موجب نگرانی شود. این امر به ویژه در صورت انتقال ژن‌های مقاومت به آنتی بیوتیک، که هنگام ایجاد GMO به عنوان نشانگر استفاده می‌شوند ، مهم است. اگرچه احتمال انتقال کم است، استفاده از فناوری انتقال ژن که ژن‌های مقاومت به آنتی بیوتیک را درگیر نمی‌کند ، مورد حمایت سازمان‌های جهانی است.
پیوند ژنی
ترکیب ژن‌ها و مهاجرت آنها از موادی به مواد دیگر (دانه‌های معمولی و تراریخته) می‌تواند برای سلامت آسیب‌زا باشد. برای همین کشورهای مختلف تمهیداتی را برای بررسی این موضوع در نظر گرفته‌اند تا از خطرات احتمالی جلوگیری کنند. چرا که در مواردی دیده شده دانه‌های تراریخته خوراک دام‌ها شده‌اند و این ممکن است پیوند ژنی معیوبی را ایجاد کند.
ارزیابی ریسک برای محیط چگونه انجام می‌شود؟
ارزیابی ریسک محیطی هم GMO مربوط را شامل می‌شود و هم محیط بالقوه دریافت کننده را. فرایند ارزیابی شامل ارزیابی ویژگی‌های محصولات تراریخته و تاثیر آن و ثبات در محیط، همراه با خصوصیات اکولوژیکی محیطی است که در آن معرفی خواهد شد. ارزیابی همچنین شامل اثرات ناخواسته‌ای است که می‌تواند ناشی از درج ژن جدید باشد.
موضوعات مورد توجه محیط زیست چیست؟
- توانایی GMO برای فرار و معرفی بالقوه ژن‌های مهندسی شده در گروه‌های طبیعی و غیربومی
- ماندگاری ژن بعد از برداشت GMO
- حساسیت موجودات غیر هدف (به عنوان مثال حشرات آفات) به محصول ژن
- کاهش طیف سایر گیاهان از جمله از بین رفتن تنوع زیستی
- افزایش استفاده از مواد شیمیایی در کشاورزی
که هرکدام از این اثرات باتوجه به محیط و جغرافیا متفاوت است.
آیا محصولات و غذاهای تراریخته قابل اطمینان هستند؟
ارگانیسم‌های مختلف GM شامل ژن‌های مختلفی هستند که به روش‌های مختلف درج شده‌اند. این بدان معناست که مواد غذایی و محصولات تراریخته و ایمنی آنها باید به صورت موردی ارزیابی شود و اظهارنظرهای کلی در مورد ایمنی کلیه غذاهای GM امکان‌پذیر نیست.
مطلب بسیار مفید بود با تشکر فراوان 👌