آیا تابهحال از مادربزرگ یا مادر خود دانههای زنیان را برای تسکین نفخ یا مشکلات معده گرفتهاید؟ شاید شما ندانید؛ اما این دانههای کوچک معجزهگر، بیش از یک ادویه ساده هستند. زنیان، با عطر تند و طعم تلخ خاص خود هم به غذاهای شما طعمی بینظیر میبخشد و هم خواص درمانی شگفتانگیزی دارد. در این مقاله از کتاب کاله شما را با ۲۰ مورد از خواص زنیان آشنا میکنیم که شاید تاکنون نمیدانستید و نشان میدهیم چرا این دانههای کوچک، یک داروی طبیعی همهکاره برای بدن شما هستند. اگر بهدنبال راهکارهای طبیعی برای سلامت و تندرستی خودتان هستید، این مطلب را از دست ندهید.
زنیان چیست؟
زنیان «Ajwain» با نام علمی «Trachyspermum ammi» گیاهی است که میوههای کوچک و دانهمانندی شبیه به زیره سیاه و زیره سبز ایجاد میکند. این گیاه متعلق به خانواده چتریان «Apiaceae» است؛ همان خانوادهای که کرفس، زیره، گشنیز، رازیانه، جعفری و چغندر قند هم در آن قرار دارد. زنیان با نامهای دیگری مانند اجواین، دانه زنیان، دانه زیره اجواین و دانههای کشیش هم شناخته میشود.
زنیان طعمی تند و تلخ دارد و عطر آن شبیه آویشن است. دانههای آن که در حقیقت میوه هستند، بو داده یا آسیاب میشوند و در ترکیب ادویهها از آنها استفاده میکنند. همچنین زنیان در طب آیورودا برای کمک به درمان مشکلات مختلف کاربرد دارد. این روشهای درمانی سنتی بر این باورند که سلامت و تندرستی کلی انسان به تعادل بین بدن، ذهن و روح وابسته است.
ارزش غذایی زنیان
زنیان سرشار از فیبر و مواد معدنی است؛ اما از آنجایی که اندازه هر وعده کم است، احتمالا مواد مغذی زیادی از خوردن این گیاه دریافت نکنید. یک قاشق چایخوری زنیان شامل موارد زیر است:
| ماده مغذی | مقدار در هر وعده مصرف |
| پروتئین | کمتر از ۱ گرم |
| چربی | کمتر از ۱ گرم |
| کربوهیدارات | ۱ گرم |
| فیبر | ۱ گرم |
| شکر | صفر |
| کالری | ۵ |
البته زنیان دارای موادی نظیر پتاسیم، کلسیم، آهن و اسیدهای چرب ضروری است.
زنیان در طب سنتی | طبع زنیان چیست؟
زنیان گیاهی با طبع گرم و خشک بهحساب میآید که از گذشتههای دور جایگاه ویژهای در طب سنتی داشته است. از این گیاه برای درمان بسیاری از مشکلات استفاده میکردند. زنیان بهدلیل مزایای زیاد خود، بهویژه در بهبود ناراحتیهای گوارشی، محبوبیت زیادی دارد. عرق زنیان هم با داشتن طبع گرم، هضم غذا را راحتتر میکند و با بهبود عملکرد دستگاه گوارش، مانع از تجمع چربی در بدن میشود.
۲۰ مورد از خواص زنیان
دانههای زنیان مقدار کمی روغن در خود دارند که به آن روغن زنیان «Ajwain Oil» گفته میشود. این روغن حاوی تیمول است، فنلی که بوی آویشن مانند را به آن میدهد. معمولا تیمول برای درمان مشکلات گوارشی بهکار میرود و دارای خواص ضدقارچ و ضدباکتری هم است. در ادامه برخی از خواص زنیان بررسی شده است.
۱. زنیان سرشار از پلیفنولها است
زنیان غنی از ترکیبات گیاهی طبیعی به نام پلیفنولها است. همچنین میوه و دانههای زنیان دارای روغنهای ضروری هستند که حاوی ترکیباتی مانند تیمول و کارواکرولاند. این ترکیبات گیاهی خاصیت آنتیاکسیدانی دارند؛ یعنی مولکولهای ناپایداری را که در بدن باعث آسیب میشوند، خنثی میکنند. پژوهشها نشان میدهد که رژیم غذایی غنی از پلیفنولها میتواند از بروز بیماریهای قلبی، دیابت و برخی سرطانها پیشگیری کند.
۲. با باکتریها و قارچها مبارزه میکند
دانههای زنیان دارای خواص ضد باکتری و ضدقارچی قوی هستند. این خاصیت را میتوان به دو ترکیب فعال آن یعنی تیمول و کارواکرول نسبت داد. این دو ترکیب میتوانند رشد باکتریها و قارچها را مهار کنند.
مطالعههای آزمایشگاهی نشان دادهاند که این ترکیبات ممکن است با باکتریهای بالقوه مضر مانند اشریشیا کلی (E. coli) و سالمونلا که عامل مسمومیت غذایی و سایر بیماریهای عفونی هستند، مبارزه کنند.
تحقیقی در مورد خواص زنیان در دانشگاه اسلامی علیگر هند انجام شد. در پایان این پژوهش مشخص شد که دانههای زنیان در مقایسه با سایر حلالها، در برابر گونههای مقاوم به چند دارو از باکتریها و قارچها از جمله کاندیدا آلبیکنس، کاندیدا کروزئی و استرپتوکوک موتانس موثرتر بودند. پژوهشگران عصاره دانه زنیان را در برابر ۱۰ نوع قارچ بررسی کردند. نتایج نشان داد که این عصاره رشد تمام قارچها را بین ۷۲ تا ۹۰ درصد مهار میکند.
۳. باعث بهبود سطح کلسترول میشود
سطح بالای کلسترول و تریگلیسیرید از عوامل خطر بیماری قلبی است. تحقیقات حیوانی نشان دادهاند که دانههای زنیان ممکن است سطح کلسترول و تریگلیسیرید را کاهش دهند. برای مثال، مطالعهای روی خرگوشها، نشان داد که پودر دانه زنیان سطح کلسترول تام، کلسترول LDL (بد) و تریگلیسیرید را کاهش میدهد.
به طور مشابه، یک مطالعه روی موشها نشان داد که عصاره دانه زنیان در کاهش سطح کلسترول تام، تریگلیسیرید و کلسترول LDL (بد) مفید است. درعینحال سطح کلسترول HDL (خوب) محافظ قلب را هم افزایش میدهد. البته در هر دو مطالعه، تاثیر پودر دانه زنیان زمانی برجسته بود که در دوزهای بالا مصرف شد؛ دوزهایی که در رژیم غذایی معمولی با مصرف عادی دانهها قابل دستیابی نیست.
۴. به کاهش فشار خون کمک میکند
فشارخون بالا یک بیماری شایع است که خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی را افزایش میدهد. درمان سنتی شامل استفاده از داروهایی مانند مسدودکنندههای کانال کلسیم است. این مسدودکنندهها مانع از ورود کلسیم به سلولهای قلب شما میشوند و رگهای خونی را شل و منبسط میکنند؛ در نتیجه فشار خون را کاهش میدهند.
برخی تحقیقات نشان دادهاند که تیمول، یکی از ترکیبات اصلی موجود در دانههای زنیان، احتمالا عملکردی مشابه مسدودکنندههای کانال کلسیم دارد و به کاهش فشارخون کمک میکند. بهعنوان مثال، ۲ مطالعه مختلف به این نتیجه رسیدهاند که عصاره دانه زنیان سطح فشارخون را کاهش میدهد.
۵. خواص زنیان برای معده چیست؟
پرخوری، سریع خوردن غذا یا عادتهای غذایی ناسالم بخشی از زندگی مدرن است. بسیاری از افراد مرتکب این اشتباهات غذایی میشوند؛ در نتیجه مشکلات گوارشی مانند نفخ، ترشکردن و مشکل در معده آنها را اذیت میکند. همیشه نمیتوان برای تسکین ناراحتیهای گوارشی به قرصها تکیه کرد.
در طب آیورودا دانههای زنیان بهعنوان یک درمان خانگی برای مشکلات گوارشی استفاده میشوند. بههمین دلیل، آیورودا توصیه میکند افراد بهجای داروها، از روشهای طبیعی استفاده کنند. یکی از این روشها، استفاده از عصاره زنیان است. ترکیب آن با نمک سیاه میتواند نفخ و سوءهاضمه را کاهش دهد. همچنین میتوان عصاره زنیان را با دانههای رازیانه مخلوط و همراه آب مصرف کرد.
برخی از پژوهشهای علمی به این نتیجه رسیدهاند که عصاره دانه زنیان میتواند با زخمهای گوارشی مقابله کند. زخمهای گوارشی شامل آسیب و زخم در مری، معده یا روده کوچک است. برای مثال، در مطالعهای دو هفتهای روی موشها مشاهده شد که درمان با عصاره دانه زنیان موجب بهبود زخم معده ناشی از مصرف ایبوپروفن شد. نتایج این پژوهش نشان داد که تاثیر عصاره زنیان مشابه یکی از داروهای رایج در درمان زخمهای گوارشی است.
۶. در درمان سرفه موثر است
دانههای زنیان میتواند سرفه را تسکین دهند. اگرچه پژوهشها در این زمینه محدود است؛ اما مطالعهای روی خوکچه هندی مشخص کرد که دانههای زنیان اثری ضدسرفه دارند که حتی تاثیر بیشتری از کدئین دارد. پژوهشگران اسپریهای حاوی عصارهی زنیان را روی خوکچههندیها آزمایش و نتایج را با اسپریهای آبنمک، کدئین و کارواکرول مقایسه کردند. نتایج مشخص کرد که خوکچهها پس از قرارگرفتن در معرض عصاره زنیان کمتر از حالت استفاده از کدئین سرفه داشتند. همچنین دوزهای بالاتر عصاره اثر بیشتری از خود نشان دادند.
در مطالعهای روی افراد مبتلا به آسم، مصرف عصاره دانه زنیان با مقدار ۰٫۱۲۵ تا ۰٫۲۵ میلیلیتر بهازای هر کیلوگرم وزن بدن، باعث افزایش جریان هوای ریه بین ۳۰ تا ۱۸۰ دقیقه پس از مصرف شد. اثر این ترکیب قابل مقایسه با تئوفیلین، داروی رایج برای درمان آسم، گزارش شده است.
۷. زنیان خاصیت ضدالتهاب دارد
التهاب میتواند خوب یا بد باشد. التهاب کوتاهمدت، روش طبیعی بدن برای محافظت در برابر بیماری یا آسیب است. از طرف دیگر، التهاب مزمن میتواند اثرات منفی بر بدن شما داشته باشد و خطر ابتلا به برخی بیماریها را افزایش دهد. دانههای زنیان اثر ضدالتهابی دارند و التهاب را در بدن شما کاهش میدهند. کارشناسان معتقدند که زنیان با مسدودکردن ترکیباتی که باعث التهاب میشوند و افزایش آزادسازی مادهای شیمیایی در مغز به نام GABA، التهاب را کاهش میدهد.
یک مطالعه روی موشها نشان داد که مصرف مکمل عصاره دانه زنیان اثر ضدالتهابی زیادی دارد. بهطور مشابه، پژوهش دیگری به این نتیجه رسید که موشهای مبتلا به آرتریت که به مدت ۲۱ روز عصاره دانه زنیان دریافت کردند، نشانگرهای التهابی مانند کاهش سطح الاستاز، آنزیمی مرتبط با التهاب، در آنها بهبود یافت.
براساس طب سنتی آیورودا، استفاده از عصاره زنیان بهترین روش برای استفاده از اثرات ضدالتهابی آن است. ترکیبات آنتیبیوتیکی موجود در زنیان میتوانند در کاهش قرمزی، خارش و درد ناشی از بیماریهای التهابی پوست تاثیر زیادی دارد.
۸. باعث تسکین درد دندان و گوش میشود
درد دندان و گوش میتواند بسیار آزادهنده باشد؛ اما دانههای زنیان راهکاری شگفتانگیز برای تسکین این دردها هستند. روغن زنیان بهطور موثری درد گوش را ساکت میکند؛ برای این کار کافی است چند قطره روغن روی محل موردنظر بمالید و تاثیر شگفتانگیز آن را تجربه کنید.
زنیان بهدلیل خواص ضدالتهابی تیمول و سایر روغنهای ضروری، میتواند به کاهش درد ناشی از دندان درد کمک کند. همچنین تیمول میتواند به مبارزه با باکتریها و قارچهای دهان به بهبود سلامت دهان و دندان شما کمک کند. برای درمان دنداندرد، یک روش ساده و موثر غرغرهکردن آب ولرم مخلوط با دانههای زنیان و کمی نمک است.
۹. به تسکین درد مفاصل کمک میکند
در اغلب موارد التهاب میتواند مفاصل را هم درگیر کند و باعث درد شود. خواص زنیان برای کاهش درد در بیماریهای مزمن مانند آرتریت روماتوئید زیاد است. این تاثیر بهدلیل خواص بیحسکننده زنیان است که به کاهش درد و تورم مفاصل کمک میکند؛ بنابراین، با استفاده از این دانههای کوچک میتوانید التهاب، قرمزی، تورم و درد مفاصل را کاهش دهید. هرچند این دانهها کوچک بهنظر میرسند، اما مزایای بسیار زیادی دارند.
زنیان میتواند به تسکین درد و ورم کمک کند. شما میتوانید دانههای لهشده را به شکل خمیر درآورید و برای درمان درد آرتریت روی مفاصل بمالید. همچنین، میتوانید وان خود را با آب گرم پر و یک مشت دانه زنیان به آن اضافه کنید تا از یک حمام آرامشبخش لذت ببرید.
۱۰. خواص زنیان در لاغری مفید است
دانههای زنیان به تسریع متابولیسم و بهبود هضم چربی کمک میکنند. خواص ترموژنیک آنها به سوزاندن سریعتر کالری و درعینحال کنترل هوس غذایی کمک میکند. نوشیدن عرق زنیان در صبح و با معده خالی میتواند متابولیسم چربی را افزایش دهد و هضم را بهبود بخشد. همچنین، مصرف زنیان باعث جذب کامل مواد مغذی موجود در غذا میشود؛ در نتیجه از تجمع چربیها جلوگیری میکند.
۱۱. خواص زنیان برای رحم؛ باعث کاهش درد قاعدگی میشود
فواید زنیان برای زنان، چه دختران نوجوان و چه بزرگسالان، شامل کاهش دردهای قاعدگی و نفخ زیاد در طول دوره ماهانه است. دانههای زنیان یک راهکار موثر برای این دردها بهشمار میآید. زنان در هر سنی میتوانند در طول دوره قاعدگی آن را مصرف کنند. تاثیر زنیان با استراحت مناسب و استفاده از گرما، بهخوبی خود را نشان میدهد. زنیان بهدلیل خواص شلکننده عضلات و ضدالتهابی خود، گرفتگیهای قاعدگی را تسکین میدهد و دورههای نامنظم را تنظیم میکند. همچنین این دانهها به کاهش نفخ و احتباس آب در دوران قاعدگی مفید هستند.
۱۲. زنیان گزینهای برای مشکلات تنفسی است
زنیان به بازشدن مجاری برونشی کمک و تنفس را راحتتر میکند. این ویژگی برای افرادی که از آسم، برونشیت و سایر مشکلات تنفسی رنج میبرند، مفید است. احتمالا در موارد برونشیت مزمن و آسم، مخلوطی از زنیان و زنجبیل توسط پزشک تجویز شود. این مخلوط میتواند به دفع مخاط کمک کند و علائم برونشیت مزمن و آسم را بهبود بخشد. استفاده از زنیان با بهبود سلامت دستگاه تنفسی، به طور خودکار قدرت ایمنی بدن را هم بالا میبرد.
۱۳. با اسهال و اسهال خونی مقابله میکند
مصرف دانههای زنیان میتواند یک راهکار طبیعی برای مقابله با اسهال یا اسهال خونی باشد. شما میتوانید یک مشت دانه زنیان را بجوشانید. سپس مخلوط را خنک و برای کمک به اسهال استفاده کنید.
۱۴. خواص زنیان برای کلیه مهم است
سنگهای مثانه یا سنگهای ادراری، تودههای سختی از مواد معدنی در مثانه هستند. این سنگها زمانی ایجاد میشوند که مثانه بهطور کامل تخلیه نشود. در این شرایط ادرار غلیظ و نمکهای معدنی کریستال تشکیل میشوند. زنیان ممکن است در درمان سنگهای مثانه موثر باشد. در یک مطالعه روی ۳۵۰ بیمار مبتلا به سنگهای ادراری، زنیان ۱۰۰ درصد سنگهای کلسیم اگزالات و ۵۳ درصد سنگهای اسید اوریک را از بین برد.
۱۵. خواص زنیان برای دیابت مفید است
روغن زنیان انتخاب مناسبی برای کنترل دیابت است. این روغن بهطور موثر آنزیمهای کلیدی را مهار میکند که در تجزیه آسان کربوهیدراتها و مدیریت سطح گلوکز نقش دارند. برای استفاده از خواص زنیان در کنترل دیابت، میتوان از روشهای خانگی مختلف استفاده کرد:
- دمنوش زنیان همراه با رازیانه و پودر دارچین
- اضافهکردن زنیان به خورشها یا نانها (روتی)
- مصرف پودر زنیان
البته توجه داشته باشید که این روشهای خانگی درمان کامل دیابت نیستند و تنها بهعنوان کمک طبیعی برای مدیریت آسانتر بیماری کاربرد دارند. حتما قبل از استفاده زنیان با یک پزشک مشورت کنید.
۱۶. خواص زنیان برای مردان را بشناسید
استفاده از زنیان تنها به هضم غذا محدود نمیشود. مردانی که با مشکلات جنسی یا ناتوانی جنسی روبهرو هستند میتوانند زنیان را به برنامه روزانه خود اضافه کنند. زنیان بهعنوان یک ماده طبیعی مقوی جنسی عمل میکند و در بهبود سلامت جنسی مردان بسیار مفید است. مهمترین خواص زنیان برای مردان شامل افزایش میل جنسی و بهبود روحیه است.
علاوهبراین، خواص و روغنهای ضروری موجود در زنیان برای مقابله با زودانزالی و افزایش تعداد اسپرم و باروری کارساز هستند. یک قاشق چایخوری زنیان همراه با آب، یک بار در هفته، برای استفاده از فواید مربوط به سلامت جنسی و باروری مردان کافی است.
۱۷. به تقویت پوست و مو کمک میکند
اگر دانههای زنیان بهطور منظم در وعدههای غذایی شما گنجانده شوند، تاثیرهای آن بهصورت ظاهری هم دیده میشود. زنیان موها و پوست شما سالمتر، قویتر و نرمتر میکند.
۱۸. باعث تقویت سیستم ایمنی میشود
نوشیدن آب برگ زنیان همراه با عسل در ابتدای روز، روشی سالم برای شروع کارهای روزانه است. مصرف برگهای زنیان به تقویت سیستم ایمنی و مدیریت وزن کمک میکند. حتی کودکان و نوزادان هم میتوانند بهصورت منظم از آن برای افزایش ایمنی بدن استفاده کنند.
۱۹. بهترین دارو برای یبوست است
زنیان با افزایش آتش گوارش، به بهبود فرایند هضم کمک میکند. این گیاه خاصیتهای هاضمهای را افزایش میدهد و باعث کاهش نفخ، آروغهای اسیدی، یبوست و سنگینی معده میشود؛ بنابراین، اگر زنیان در حد متعادل مصرف شود، بهترین دارو برای یبوست است. برای مشکلات شدید گوارشی و یبوست، میتوان دانهها را شب تا صبح در آب خیس و صبح بهصورت ناشتا مصرف کرد.
۲۰. خواص زنیان برای کبد چرب چیست؟
زنیان برای بیماریهای کبدی مفید است. این گیاه به هضم غذا کمک میکند و مصرف متعادل آن باعث تقویت سلامت کبد میشود. برای استفاده از خواص زنیان میتوانید آب یا دمنوش آن را مصرف کنید.
طرز مصرف زنیان چگونه است؟
زنیان یک ادویه چندکاره است که طعمی تند و تیز مشابه آویشن، اورگانو یا زیره دارد. دانههای زنیان عطر و طعم خاصی دارند و اضافهکردن آن به انواع کاری، طعم خاص و لذیذی ایجاد میکند. برای آشپزی میتوان از روشهای مختلفی استفاده کرد:
- تهیه نان هندی پاراتا زنیان
- افزودن به کاریهای مرغ، ماهی، لوبیا یا عدس برای ایجاد طعم دلپذیر
- طعمدادن به گوشت، برنج، سوپ و سسها
- ترکیب با دانههای شنبلیله، زردچوبه و خردل برای درستکردن محلول ترشی
- جوشاندن در آب برای تهیه عرق زنیان که به بهبود سوءهاضمه یا کمک به کاهش وزن کمک میکند.
عوارض جانبی زنیان چیست؟
در اکثر موارد ادویهها و گیاهان طبیعی عوارض خاصی ندارند، مگر اینکه به روش نادرست یا در دوز نامناسب مصرف شوند. زنیان هم از این قاعده مستثنی نیست. مصرف زیاد زنیان ممکن است برخی عوارض جانبی بههمراه داشته باشد، از جمله:
- سرگیجه
- توقف رشد جنین
- ایجاد گاز و در نتیجه ترشکردن معده
- مضر برای بیماران مبتلا به زخم معده بهدلیل خاصیتهای فعال آن
مصرف دانههای زنیان برای اکثر افراد بیخطر است. اما خانمهای باردار یا شیرده باید بهدلیل تاثیرهای بالقوه خطرناک بر سلامت جنین، از جمله نقص مادرزادی یا حتی سقط جنین از مصرف آنها خودداری کنند. اگر باردار هستید، قبل از مصرف دانههای زنیان بهصورت دانه، عصاره یا پودر با پزشک مشورت کنید.
همچنین، گزارشهایی از حالت تهوع پس از مصرف دوزهای بالای دانه زنیان وجود دارد. بنابراین، این دانهها باید در مقادیر کم مصرف شوند. هنگام استفاده از دانههای زنیان، به نکات زیر توجه کنید:
- دانههای زنیان قابلیت نگهداری طولانی ندارد.
- باید زنیان را در ظرفی دربسته و در محیطی خنک و خشک نگهداری کنید.
- دانهها باید دور از رطوبت و نور مستقیم خورشید قرار داشته باشند.
حتما از خواص زنیان استفاده کنید
زنیان با ترکیبی از خواص دارویی و تغذیهای، یک گیاه همهکاره برای بهبود سلامت بدن است. این دانههای کوچک میتواند نقش مفیدی در ارتقای کیفیت زندگی داشته باشد. شما با استفاده از ۲۰ مورد از خواص زنیان، میتوانید از سلامت خود بهصورت حمایت کنید و از فواید بیشمار آن در زندگی روزمره بهره بگیرید.
سوالات متداول درباره زنیان
۱. خواص زنیان و عسل چیست؟
ترکیب عسل و زنیان به بهبود هضم، کاهش نفخ، تنظیم چربی خون، مقابله با عفونتها و تقویت سیستم ایمنی کمک میکند و خواص ضدتهوع و ضدتشنج هم دارد.
۲. باید روزانه چقدر زنیان مصرف کنیم؟
زنیان یک غذای فوقالعاده برای سلامت کلی بدن است و هضم و وزن را متعادل میکند. مصرف روزانه ۱ تا ۲ قاشق چایخوری دانه زنیان بهترین نتیجه را بههمراه دارد.
۳. خواص زنیان و گردو چیست؟
ترکیب زنیان و گردو یک فرمول طبیعی در طب سنتی است که به بهبود عملکرد عمومی بدن، تقویت سیستم ایمنی، تسکین دردها و تنظیم مزاج کمک میکند.
۴. نامهای دیگر زنیان چیست؟
زنیان با نامهایی نظیر اجواین، دانه زنیان، دانه زیره اجواین و دانههای کشیش هم شناخته میشود.
۵. خواص زنیان برای سرماخوردگی چیست؟
زنیان یک درمان طبیعی موثر برای سرماخوردگی است؛ چراکه این گیاه خواص ضدویروسی، ضدباکتریایی و ضدالتهابی دارد.
