سیاه دانه از آن دسته دانه‌های مفیدی است که میتوانید در مصرف روزانه خود بگنجانید و از مزایای بی‌شمارش بهره‌مند شوید. دانه‌ای کوچک که خصوصا در ترکیب با عسل، کره یا پنیر فتا برای مصرف در وعده صبحانه یا به صورت پاشیده شده روی خمیر نان و برخی غذاها مثل بورک و پیراشکی توصیه می‌شود. اگر تابه‌حال از فواید این دانه‌های پرخاصیت غافل بوده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم با این مطلب همراه شوید، چراکه قرار است از خواص سیاه دانه و مزایای آن برای سلامتی بگوییم.
سیاه دانه چیست؟
سیاه دانه بیش از اینکه یک دانه خوراکی باشد، نوعی گیاه دارویی است که بومی شرق مدیترانه، شمال آفریقا، جنوب غربی آسیا و شبه‌قاره هند محسوب می‌شود. به دلیل فواید زیاد سیاهدانه برای سلامتی، آن را داروی شفاهنده و دانه بهشتی می‌دانند و قرن‌هاست که در طب سنتی کاربرد دارد. همچنین نشانه‌هایی از این دانه، در مقبره فرعون مصر هم پیدا شده که نشان می‌دهد سیاهدانه در مصر باستان هم مورد استفاده بوده است. برخی از کارشناسان معتقدند که دلیل این اتفاق، به خاطر خواص ضدباکتریایی سیاه دانه است که موجب شده تا مصریان باستان از آن در فرآیند مومیایی کردن اجساد استفاده کنند.
همچنین از این گیاه در بسیاری از کشورهای عربی و قاره‌های آسیا، آفریقا و بخش‌هایی از اروپا، برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود.
امروزه سیاه دانه در شکل‌های مختلف، از دانه گرفته تا اسانس و روغن و پودر به فروش می‌رسد که بر اساس نیاز و مورد استفاده خودتان میتوانید هریک از این انواع را خریداری کرده و از خواص آن بهره‌مند شوید.
خواص سیاه دانه
داشت و روش‌های مختلف برداشت دانه‌های آن، تفاوت داشته باشد. توجه داشته باشید که خواص گفته شده صرفا جنبه آموزشی دارند و برای استفاده پزشکی یا دارویی از آن حتما باید با پزشک خود مشورت کنید. با این حال نتایج یک تحقیق صورت گرفته، نشان داده است که سیاهدانه‌ای که در بنگلادش کشت می‌شود شامل ویژگی‌های زیر است:
- ۴۵ درصد چربی
- ۲۰ درصد کربوهیدرات
- ۲۰ درصد پروتئین
همچنین این دانه‌ها شامل پتاسیم، فسفر، کلسیم و منیزیم هم هستند، اما مقدار آن‌ها مشخص نشده است. مطالعه دیگری پیشنهاد کرده که دانه های سیاهدانه می‌توانند حاوی مقادیری از ویتامین‌های آ، ای، سی و بخشی از خانواده ویتامین‌های ب باشند.
هرچند اطلاعات در این زمینه کم است، در عوض در خصوص مقادیر آنتی‌اکسیدانی و دیگر فواید این گیاه، بسیار تحقیق شده است. همچنین به نظر می‌رسد سیاهدانه حاوی آلکالوئیدها و فیتواسترول‌ها، دو نوع ترکیب گیاهی مفید با خواص طبیعی کاهش کلسترول باشد.
در ادامه، به ۱۵ مورد از خواص سیاه دانه برای سلامتی اشاره می‌کنیم و هریک را به اختصار توضیح می‌دهیم.
۱. سرشار از آنتی‌اکسیدان
آنتی‌اکسیدان‌ها موادی هستند که رادیکال‌های آزاد مضر را خنثی می‌کنند و از آسیب اکسیداتیو به سلول‌ها جلوگیری می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند تأثیر قدرتمندی بر سلامت انسان و پیشگیری از بیماری‌های مختلف داشته باشند. در واقع، برخی از منابع معتبر نشان می‌دهد که آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است بدن را در برابر چندین نوع بیماری مزمن از جمله سرطان، دیابت، بیماری قلبی و چاقی محافظت کنند.
۲. کمک به کاهش کلسترول و فشار خون
فشار خون بالا و افزایش سطح کلسترول، از عوامل خطر مهم در بروز بیماری‌های قلبی هستند و به نظر می‌رسد که سیاه دانه ممکن است به کاهش هر دو کمک کند. کلسترول یک ماده چربی‌مانند است که در سراسر بدن شما یافت می‌شود. علی‌رغم اینکه به مقداری کلسترول نیاز دارید، مقادیر زیاد آن می‌تواند در خون شما جمع شود و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد. مطالعات ثابت کرده که سیاه دانه به طور ویژه در کاهش کلسترول موثر است.
۳. خواص ضدسرطانی
همان‌طور که اشاره کردیم، سیاه دانه سرشار از آنتی‌اکسیدان است؛ ترکیبی شیمیایی که به خنثی کردن رادیکال‌های آزاد مضری که ممکن است موجب ایجاد بیماری‌هایی مانند سرطان شوند، کمک می‌کند. مطالعات، نتایج چشمگیری را در مورد اثرات ضد سرطانی بالقوه سیاه دانه و تیموکینون -ترکیب فعال موجود در آن- به دست آورده‌اند. به عنوان مثال، مطالعه یک منبع مورد اعتماد نشان داد که تیموکینون باعث مرگ سلولی در سلول‌های سرطانی خون می‌شود. مطالعه دیگر به این نتیجه رسید که عصاره سیاه دانه به غیرفعال کردن سلول‌های سرطانی سینه کمک می‌کند.
سیاه دانه و اجزای آن ممکن است در برابر چندین نوع سرطان دیگر از جمله سرطان پانکراس، ریه، دهانه رحم، پروستات، پوست و سرطان روده بزرگ نیز موثر باشند.
۴. ساختار ضدباکتریایی
باکتری‌ها مسئول طیف وسیعی از عفونت‌های خطرناک، از عفونت گوش تا ذات‌الریه هستند. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که سیاه دانه می‌تواند خواص ضدباکتریایی داشته باشد و در مبارزه با گونه‌های خاصی از باکتری‌ها موثر باشد. مطالعه دیگری، سیاه دانه را به صورت موضعی بر روی نوزادان مبتلا به عفونت پوستی خاصی اعمال کرد و دریافت که این دانه، به اندازه یک آنتی‌بیوتیک استاندارد مورد استفاده برای درمان عفونت‌های باکتریایی موثر است.
۵. کمک به کاهش التهاب
در بیشتر موارد، التهاب یک پاسخ ایمنی طبیعی است که به محافظت از بدن در برابر آسیب و عفونت کمک می‌کند. از سوی دیگر، اعتقاد بر این است که التهاب مزمن نشانه اولیه انواع بیماری‌ها مانند سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی است. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که سیاه دانه ممکن است اثرات ضد التهابی قوی در بدن داشته باشد. در یک مطالعه بر روی ۴۲ فرد مبتلا به روماتیسم مفصلی، مصرف دوز مشخصی روغن سیاه دانه به مدت هشت هفته، نشانه‌های التهاب را کاهش داد.
همچنین در یک مطالعه دیگر، زنان مبتلا به روماتیسم مفصلی که دوز مشخصی روغن سیاه دانه را به مدت ۲ ماه در روز مصرف کردند، نشانه‌های کمتری از التهاب داشتند و مفاصل متورم کمتری را نسبت به کسانی که دارونما مصرف کردند، گزارش کردند.
۶. تقویت سیستم ایمنی بدن
مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی نشان می‌دهد که عصاره‌های ساخته شده از این گیاه ممکن است فعالیت گلبول‌های سفید خون را که با عفونت‌ها و بیماری‌ها مبارزه می‌کنند، تحریک کند. تحقیقی در مقیاس کم در کودکان مبتلا به اختلال خونی ارثی، نتایج مشابهی را نشان داد. استفاده از سیاهدانه، به طور قابل توجهی باعث بهبود تعداد گلبول‌های سفید خون و کاهش اثرات بیماری شد. البته تمامی این موارد و سایر آزمایش‌های گفته شده، تحت شرایط کنترل شده انجام گرفتند و بنابراین، انجام آن بدون مشورت پزشک، به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
همچنین در مطالعه‌ای که در بالا ذکر شد، در زنان مبتلا به روماتیسم مفصلی، آن‌هایی که روزانه روغن سیاه دانه مصرف می‌کردند، پس از ۲ ماه به طور قابل توجهی سطوح گلبول‌های سفید خون بیشتری نسبت به گروه دارونما داشتند.
۷. محافظت از کبد
کبد یک اندام فوق‌العاده مهم است که سموم را حذف می‌کند، داروها را دریافت می‌کند، مواد مغذی را فراوری می‌کند و پروتئین‌ها و مواد شیمیایی تولید می‌کند که برای سلامت انسان حیاتی هستند. چندین مطالعه امیدوارکننده روی حیوانات نشان داده‌اند که سیاه دانه به محافظت از کبد در برابر آسیب و بیماری کمک می‌کند.
۸. تنظیم قند خون
قند خون بالا می‌تواند علائم منفی بسیاری از جمله افزایش تشنگی، کاهش وزن ناخواسته، خستگی و مشکل در تمرکز را ایجاد کند. قند خون بالا اگر در درازمدت کنترل نشود، می‌تواند منجر به عواقب جدی‌تری مانند آسیب‌های عصبی، تغییر در بینایی و کندی بهبود زخم شود. برخی شواهد نشان می‌دهند که سیاه دانه می‌تواند به ثابت نگه داشتن قند خون و در نتیجه جلوگیری از عوارض جانبی خطرناک آن کمک کند.
۹. جلوگیری از زخم معده
زخم معده زمانی ایجاد می‌شود که اسیدهای معده، لایه مخاط محافظتی معده را از بین ببرند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند که سیاه دانه می‌تواند به حفظ پوشش معده و جلوگیری از تشکیل زخم در آن کمک کند. در یک مطالعه حیوانی، ۲۰ موش صحرایی مبتلا به زخم معده، با استفاده از سیاه دانه درمان شدند.
۱۰. سهولت در اضافه کردن آن به وعده‌های روزانه
راه‌های مختلفی برای اضافه کردن سیاه دانه به رژیم غذایی شما وجود دارد. این دانه مفید، اغلب در غذاهای خاورمیانه و جنوب آسیا پیدا می‌شود. میتوانید سیاه دانه‌ها را برشته و سپس آسیاب کرده یا به طور کامل استفاده کنید. یا آن‌ها را به خمیر نان اضافه کرده یا به صورت خام یا در ترکیب با عسل بخورید. سیاه دانه‌ها را همچنین می‌توان به صبحانه با بلغور جو دوسر، انواع اسموتی مثل اسموتی پروتئینی موز و توت فرنگی یا ماست اضافه کرد.
علاوه بر این، گاهی اوقات روغن سیاه دانه را رقیق کرده و به صورت موضعی به عنوان یک درمان طبیعی استفاده می‌کنند. گفته می‌شود روغن سیاه دانه رشد مو را افزایش می‌دهد، التهاب را کاهش می‌دهد و برخی بیماری‌های پوستی را درمان می‌کند.
سایر خواص سیاه دانه
تا اینجا، ۱۰ مورد از خواص سیاه دانه را بررسی کردیم. از دیگر فواید سیاه دانه می‌توان به فهرست زیر اشاره کرد.
- ۱۱. کمک به باروری مردان: طبق تحقیقات صورت گرفته، مصرف خوراکی روغن سیاه دانه تعداد اسپرم و سرعت حرکت آن را در مردان افزایش می‌دهد.
- ۱۲. کمک به بهبود آسم: مصرف خوراکی سیاه دانه همراه با داروهای آسم می‌تواند سرفه، خس‌خس سینه و عملکرد ریه را در برخی از افراد مبتلا به آسم بهبود ببخشد.
- ۱۳. کمک به بهبود عملکرد کلیه در افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه و تاثیر در حل کردن سنگ کلیه
- ۱۴. کمک به درمان تب یونجه: مصرف روزانه روغن سیاه دانه به صورت خوراکی ممکن است علائم آلرژی را در افراد مبتلا به تب یونجه بهبود ببخشد.
- ۱۵. بهبود صرع: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف خوراکی عصاره سیاه دانه هر هشت ساعت به مدت چهار هفته، ممکن است تعداد حملات تشنج را در کودکان مبتلا به صرع کاهش دهد.
- ۱۶. تسکین علائم مربوط به ترک مواد مخدر: تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف خوراکی عصاره سیاه دانه سه بار در روز با دوز مشخص ممکن است علائم ترک مواد افیونی را کاهش دهد.
موارد منع مصرف سیاه دانه
درحالی‌که سیاه دانه با فواید بسیاری برای سلامتی همراه بوده و به طور کلی زمانی که به عنوان ادویه یا چاشنی استفاده می‌شود بی‌خطر است، مصرف مکمل یا روغن آن ممکن است خطراتی به همراه داشته باشد. به عنوان مثال، گزارش‌هایی از درماتیت تماسی پس از استفاده از روغن سیاه دانه روی پوست گزارش شده است. اگر قصد استفاده موضعی از این دانه را دارید، ابتدا یک قطره از آن را روی پوست دست خود امتحان کنید تا مطمئن شوید که واکنش نامطلوبی ایجاد نمی‌کند.
علاوه بر این، برخی از آزمایش‌ها دریافته‌اند که سیاهدانه و اجزای آن ممکن است بر لخته شدن خون تأثیر بگذارند. اگر برای لخته شدن خون دارو مصرف می‌کنید، قبل از مصرف مکمل‌های حاوی سیاه دانه حتما با پزشک خود مشورت کنید.
همچنین درحالی‌که برخی از مطالعات حیوانی دریافته‌اند که سیاه دانه را می‌توان به طور ایمن در طور دوران بارداری مصرف کرد، نتایج یک تحقیق حیوانی نشان داده که در صورت استفاده در مقادیر زیاد، این روغن می‌تواند انقباضات رحمی را کاهش داده یا متوقف کند. اگر باردار هستید، حتماً در حد اعتدال از آن استفاده کنید و در صورت داشتن هر گونه نگرانی با پزشک خود مشورت کنید.
ترکیب سیاه دانه و عسل
حالا که با خواص این دانه‌های مفید و پرخاصیت آشنا شده‌ایم، بهتر است بهترین روش استفاده از آن را معرفی کنیم. ترکیب سیاه دانه و عسل یکی از مفیدترین راه‌های استفاده از این دانه‌هاست که خاصیت انرژی‌بخشی دارد.
برای تهیه این معجون، عسل و سیاه دانه را به نسبت ۳ به ۱ باهم ترکیب کنید. یعنی به ازای هر ۳ قاشق غذاخوری عسل، یک قاشق سیاه دانه نیم‌کوب شده اضافه کرده و باهم ترکیب کنید. این معجون را میتوانید در یک ظرف دردار مثل شیشه مربا ریخته و از آن نگهداری کنید.
سوالات متداول درباره خواص سیاه دانه و نحوه استفاده از آن
در این مطلب خواص سیاه دانه را مورد بررسی قرار دادیم و از ارزش تغذیه‌ای و همچنین فواید آن در رژیم غذایی سخن گفتیم. در ادامه، به برخی از سوالات متداول در خصوص خواص سیاهدانه اشاره می‌کنیم.
خواص سیاه دانه برای مردان چیست؟
گفته شده سیاه دانه به افزایش میزان تستوسترون در مردان کمک کرده و در نتیجه، میل و قوای جنسی مردانه را افزایش می‌دهد. همچنین مصرف سیاهدانه در ترکیب با عسل، حرکت و تعداد اسپرم‌ها را بیشتر می‌کند.
خواص روغن سیاه دانه برای مو چیست؟
بسیاری از آرایشگران، پس از رنگ کردن موی زنان و به ویژه انجام دکلره روی موها، استفاده از روغن سیاه دانه را برای حفظ سلامت مو و تقویت آن توصیه می‌کنند. سیاه دانه پوست کف سر را تقویت کرده و با افزایش جریان خون در سر، موجب رشد بیشتر موها می‌شود. توصیه می‌شود روغن سیاه دانه را هفته‌ای ۲ تا ۳ مرتبه به موها زده و ماساژ بدهید، سپس بعد از گذشت ۳۰ دقیقه به حمام رفته و با یک شامپوی ملایم بشویید.
چه کسانی نباید سیاه دانه بخورند؟
توصیه می‌شود افراد مبتلا به آلرژی‌های پوستی و همچنین زنان باردار، قبل از استفاده از سیاه دانه حتما با پزشک خود مشورت کنند.
مقدار مصرف سیاه دانه در روز چقدر است؟
هر ماده غذایی مفیدی چنانچه بیشتر از حد مجاز مورد استفاده قرار بگیرد، می‌تواند عوارض سوء داشته و به بدن آسیب برساند. سیاه دانه هم از این قائده جدا نیست. بهتر است میزان مصرف سیاه دانه در هر روز، از ۱ تا ۲ گرم (۱ تا ۲ قاشق چای‌خوری) بیشتر نشود.
