آب آشامیدنی آبی با کیفیت مناسب و بدون اثر منفی است که در کوتاه مدت و بلند مدت اثری برای بدن نداشته باشد. اما منظور از اثر منفی آب چیست؟ بسیاری از مردم در خصوص آلاینده‌هایی مثل طعم و بوی نامطبوع، تیرگی و کدورت، ذرات معلق، سختی و سنگینی و رسوب‌گذاری و در کل تمام تاثیرات آنی توجه نشان می‌دهند اما نسبت به آلاینده‌هایی نظیر نیترات که تاثیر آن حداقل ۱۵ سال بعد آشکار می‌شود و خطرناک‌تر است، توجهی ندارند. در این مقاله می‌خواهیم به بررسی حد استاندارد نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی بپردازیم.
نیترات و نیتریت چیست؟
نیترات با فرمول شیمیایی NO3 ماده‌ای بی‌رنگ، بی‌بو و بدون طعم بوده و جز از راه آزمایش به صورت دیگر قابل تشخیص نیست. نیترات‌ها به صورت طبیعی در آب‌های آشامیدنی و زیرزمینی وجود دارند.
اما از عواملی که باعث می‌شود نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی افزایش یابد، استفاده بیش از حد آن‌ها در کشاورزی و پسماند‌های صنعتی حاوی نیترات و سوخت‌های فسیلی است. مهم‌ترین منبع طبیعی نیترات و نیتریت سبزیجات است. متابولیسم طبیعی پروتئین در بدن هم نیترات تولید می‌کند، اما نیترات موجود در مواد غذایی به حدی نیست که سبب بیماری شود.
نیتریت شکل پایدارتری از نیترات است که در طبیعت چندان یافت نمی‌شود. در واقع نیترات با احیا به نیتریت تبدیل می‌شود. از دیگر فرایند‌هایی که باعث تبدیل نیترات به نیتریت می‌شوند، ضدعفونی آب با کلر و هم‌چنین دستگاه گوارش است.
عوارض نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی
بیشترین گروهی که در صورت بالا بودن نیترات آب در معرض خطر قرار می‌گیرند، شیرخواران زیر سه ماهگی هستند که شیر خشک مصرف می‌کنند. آبی که برای تهیه شیر خشک استفاده می‌شود، آن‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد. چون مصرف نیتریت باعث تبدیل هموگلوبین به مت‌هموگلوبین در بدن می‌شود که این ماده توانایی لازم برای حمل اکسیژن خون را ندارد.
در بدن کودکان بزرگ‌تر، آنزیمی وجود دارد که مت‌هموگلوبین را دوباره به هموگلوبین تبدیل می‌کند و مانع از بروز مشکل می‌شود. افزایش بیش از ده درصدی مت‌هموگلوبین باعث بروز عارضه‌ای به نام سندروم کودک کبود می‌شود. بنابراین اگر میزان نیترات آب بیش از ۱۰۰ میلی‌گرم در لیتر باشد، نباید از آن برای شیرخوارانی که شیرخشک می‌‌خورند استفاده کرد.
بدن تا جایی می‌تواند مت‌هموگلوبین را به هموگلوبین تبدیل کند. مصرف بیش از حد نیترات و نیتریت باعث اکسید شدن آهن در گلبول‌های بدن انسان شده و در نهایت گلبول‌ها نمی‌توانند اکسیژن را با خود حمل کنند. این کمبود و فقدان اکسیژن باعث مرگ سلول ها می‌شود.
بالا بودن نیترات باعث ایجاد ترکیباتی در بدن می‌شود که نیتروز نامیده می‌شوند. برخی از این ترکیبات سرطان‌زا هستند و برخی نیستند. مطالعات در مورد اینکه آیا بالا بودن نیترات آب آشامیدنی احتمال سرطان، به ویژه سرطان دستگاه گوارشی را بالا می‌برد به شواهد محکمی نرسیده است.
حد استاندارد مصرف نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی چقدر است؟
انجمن بهداشت عمومی امریکا، حد مجاز نیترات موجود درآب آشامیدنی را بر حسب نیتروژن ۱۰ میلی‌گرم در لیتر توصیه می‌کند. البته این حد استاندارد برای کودکان و زنان باردار و مادران شیرده متفاوت است. اما به بقیه افراد توصیه می‌شود که از آب دارای نیترات بالاتر از این حد استفاده نکنند.
با نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی چه کار باید کنیم؟
مصرف آنتی اکسیدان‌هایی مثل ویتامین ث و چای سبز باعث کاهش این ترکیبات می‌شوند.
نیتراتی که از راه تغذیه وارد بدن می‌شود به سرعت جذب می‌شود. دفع نیترات از راه ادرار است. ۲۵ درصد نیترات وارد بزاق می‌شود که بیست درصد آن را میکروب‌های دهان به نیتریت تبدیل می‌کنند؛ بنابراین مسواک زدن و استفاده از دهان‌شوی‌های ضد میکروب، باعث کاهش ورود نیتریت به بدن می‌شود.
مقدار زیاد نیترات آب باعث کاهش جذب ید می‌شود، بنابراین مصرف نمک یددار می‌تواند از اختلال کار تیروئید جلوگیری کند.
مصرف سوسیس و کالباس و فرآورده‌های گوشتی باعث افزایش نیتریت در بدن می‌شود. بنابراین سعی کنید یا سوسیس و کالباس خانگی درست کنید یا از شرکت‌های معتبر خریداری کنید. فراموش نکنید آب آشامیدنی‌ای که روزانه چند لیوان مصرف می‌کنید، می‌تواند مضرتر واقع شود.
آب مقطر حاوی نیترات و نیتریت نیست. بنابراین در صورت نگرانی می‌توانید از آب مقطر استفاده کنید البته مصرف مداوم و طولانی مدت آن هم توصیه نمی‌شود.
