بیماری سلیاک، حساسیت به گلوتن غیرسلیاکی و آلرژی به گندم، همه مشکلاتی هستند که بر اثر گلوتن ایجاد می‌شوند. با اینکه ممکن است علائم مشابهی در این موارد دیده شود اما تفاوت‌های اساسی بین این موارد و راه‌های درمان آن‌ها وجود دارد. در این مقاله سعی داریم به تفاوت سلیاک و حساسیت به گلوتن بپردازیم.
در سال‌های اخیر رژیم غذایی بدون گلوتن طرفداران زیادی پیدا کرده‌است؛ اما بعضی افراد همچنان درک درستی از این رژیم ندارند.
گلوتن پروتئینی است که در غلاتی مثل گندم، جو و چاودار وجود دارد و در موادی برپایه غلات، عامل چسبندگی بین مواد اولیه است و به نان حالت اسفنجی می‌دهد. حقیقت این است که رژیم غذایی بدون گلوتن، آن‌طور که بسیاری فکر می‌کنند برای لاغری طراحی نشده است، بلکه بیشتر برای افرادی که به گندم یا گلوتن حساسیت دارند و یا از سلیاک رنج می‌برند مفید است.
سلیاک چیست؟
برای درک بهتر تفاوت سلیاک و حساسیت به گلوتن باید تعاریف هر کدام ار آن‌ها را بدانیم. بنا به گزارش مرکز سلیاک در دانشگاه شیکاگو این بیماری یک نفر از هر ۱۳۳ نفر در امریکا را درگیر می‌کند. این مشکل خود ایمنی ارثی در عملکرد روده کوچک تاثیر می‌گذارد. وقتی فرد مبتلا به این بیماری غذاهای حاوی گلوتن مصرف می‌کنند، سیستم ایمنی او به گلوتن حمله کرده و به اشتباه منجر به آسیب دیدن سلول‌های سالم روده کوچک می‌شوند.
در طول زمان، بیماری اتوایمن سلیاک، توانایی روده کوچک در جذب مواد مغذی موجود در مواد غذایی را سلب می‌کند که به مرور زمان مشکلات جدی از جمله بی‌حالی، درد مفصلی و عضلانی، گیجی، گزگز کردن دست و پا و حتی افسردگی و اضطراب را در‌بر خواهد داشت. اگر فرد مبتلا به سلیاک مصرف گلوتن را ادامه دهد این آسیب همچنان به او وارد خواهد شد، بنابراین تنها درمان شناخته شده برای این بیماران رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن به صورت مادام‌العمر است.
حساسیت به گندم چیست؟
گلوتن تنها یکی از هزاران پروتئین موجود در گندم است. آلرژی به گندم پاسخ ایمنی به یکی از این پروتئین‌ها است. وقتی فردی که دچار این حساسیت است گندم مصرف کند، گروهی از گلبول‌های سفید به اسم لنفوسیت‌های بی (B cell)شروع به تولید ایمونوگلوبولین E، آنتی‌بادی‌های (igE) می‌کند که مولکول‌های گندم را بیگانه شناخته و به آن‌ها حمله می‌کنند.
همزمان با این اتفاق سایر بافت‌های بدن شروع به ارسال پیام شیمیایی مبنی بر وجود تهدید در بدن می‌کنند. سرعت این واکنش می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت بعد از مصرف ماده حساسیت‌زا متغیر و همراه با علائم مختلف باشد. علائمی مثل حات تهوع، خارش، دردهای شکمی، ورم کردن لب و زبان، تنگی نفس و آنافیلاکسی.
فردی که به گندم حساسیت دارد باید از همه انواع آن دوری کند؛ اگرچه می‌تواند گلوتن را از راه‌های دیگری به جز گندم مثلا از جو یا چاودار دریافت کند. احتمال اینکه فردی که به گندم حساسیت دارد دچار سلیاک و حساسیت به گلوتن شود زیاد است، بنابراین ممکن است آزمایشات بیشتری برای تشخیص آلرژی به گندم نیاز باشد. حساسیت به گندم یکی از رایج‌ترین حساسیت‌های غذایی است.
این حساسیت اغلب در کودکان با بزرگ شدن از بین می‌رود اما این حالت اگر در بزرگسالی پیش بیاید معمولا ماندگار خواهد بود.
حساسیت به گلوتن چیست؟
حساسیت به گلوتن یا به اصطلاح حساسیت غیر سلیاکی، در دنیای پزشکی همچنان تعریف دقیق و مشخصی ندارد. این حالت، مثل سلیاک یک واکنش اتوایمن یا واکنش آلرژی که در آن سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی تولید کند؛ نیست. به همین دلیل تشخیص حساسیت به گلوتن معمولا سخت‌تر است و تست یا مارکر زیستی خاصی برای شناسایی آن وجود ندارد. اگر احتمال بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن هر دو رد شوند، اگر با تغییر رژِیم غذایی به رژیم بدون گلوتن علائم بهبود پیدا کرد می‌توانیم از حساسیت به گلوتن مطمئن شویم.
عدم تحمل گلوتن چه تفاوتی دارد؟
استفاده از کلمه حساسیت به گلوتن به جای عدم تحمل گلوتن معمول است. بسیاری باور دارند که حساسیت به گلوتن خفیف‌تر از عدم تحمل گلوتن است. به طور مثال کسی که با مصرف گلوتن علائم خفیف به سرعت رفع می‌شوند را بروز می‌دهد، مبتلا به حساسیت شناخته می‌شود.از سویی دیگر کسی که علائم جدی‌تر داشته که مدت بیشتری هم طول می‌کشند مبتلا به عدم تحمل گلوتن تشخیص داده می‌شوند. برخلاف سلیاک، حساسیت به گلوتن و عدم تحمل گلوتن به پرز‌های غشا روده کوچک آسیب نمی‌زند. اگرچه بدن گلوتن را عاملی بیگانه می‌شناسد که باعث ایجاد پاسخ دستگاه ایمنی می‌شود.
التهاب بخشی از این واکنش است که ممکن است منجر به نفخ، اسهال و ناراحتی‌های گوارشی شود، اما این عوارض معمولا به محض هضم شدن گلوتن از بین خواهد رفت. در صورتی که به گلوتن حساسیت داشته یا مبتلا به عدم تحمل گلوتن باشید و به مصرف آن ادامه دهید عوارضی مثل سردرد، عدم هوشیاری، بیش فعالی، ضعف عضلانی و درد مفاصل را در پی خواهد داشت.
چگونه به مشکل خود پی ببریم؟
اگر بعد از مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن دچار علائم منفی می‌شوید بعید نیست که به یکی از مشکلات ذکر شده مبتلا باشید.
متاسفانه تشخیص دقیق اینکه دقیقا به کدام مشکل مبتلا هستید کار راحتی نیست. اولین کاری که می‌تواند به روند تشخیص به پزشک کمک کند انجام آزمایش خون است که در صورت نیاز آزمایشات تکمیلی دیگری هم به دنبال آن انجام می‌شود. در طول انجام این تست‌ها لازم است که به مصرف مواد گلوتن‌دار ادامه دهید و تنها بعد از تشخیص لازم است برنامه غذایی خود را به رژیم بدون گلوتن تغییر دهید. رعایت رژیم بدون گلوتن ممکن است سخت باشد، با مصرف محصولات بدون گلوتن سلینو، قطعا این رژیم غذایی برای شما راحت‌تر خواهد شد.
آزمایش خون نمی‌تواند به صورت قطعی بیماری سلیاک را اثبات کند، اما می‌تواند حضور آنتی‌بادی‌های IgE را نشان دهد که نشانه‌ای از واکنش اتوایمن و واکنش آلرژی به گلوتن باشد.
اگر نتیجه آزمایش خون شما در مورد آنتی‌بادی IgE مثبت بود، پزشک شما ممکن است برای بررسی میزان آسیب به پرز‌های روده کوچک انجام اندوسکوپی را توصیه کند. درصورت مشاهده آسیب به پرز‌های روده بیماری سلیاک تشخیص داده شده و در غیر اینصورت حساسیت به گلوتن یا عدم تحمل گلوتن تشخیص داده می‌شود. برای تشخیص حساسیت به گلوتن ممکن است پزشک تست پوستی (RAST) انجام دهد.
شروع رژیم غذایی بدون گلوتن
اولین قدم در شروع رژیم غذایی بدون گلوتن شناختن غذاهای حاوی این پروتئین و در قدم بعدی گنجاندن مواد غذایی بدون گلوتن در رژیم غذایی است. آسان‌ترین راه برای شناسایی غذاهای بدون گلوتن، برچسب مخصوص آن‌ها است. اگر به گلوتن حساسیت دارید حتما لیست مواد اولیه محصولات را بخوانید و اگر گندم در لیست بود از مصرف آن خودداری کنید؛ البته محصولاتی هم وجود دارند که گلوتن دارند اما لزوما حاوی گندم نیستند، بنابراین در مصرف مواد غذایی که برچسب “بدون گلوتن” ندارند دقت کنید.
در ادامه لیستی از مواردی را بخوانید که در صورت مشاهده روی برچسب محصولات حاکی از وجود گلوتن است:
- گندم (بطور مثال آرد گندم)
- جو
- چاودار
- پروتئین گندم
- نشاسته گندم
- بلغور
- آرد نرم
- سیتان
- عصاره جوانه گندم
- روغن جوانه گندم
از سایر مواد غذایی که ممکن است گلوتن داشته باشند می‌توان به پروتئین‌های گیاهی هیدرولیز شده، نشاسته اصلاح شده و طعم‌دهنده‌های طبیعی و مصنوعی. به یاد داشته باشید که ممکن است ماده غذایی به خودی خود حاوی گلوتن نباشد اما در معرض سایر محصولات یا ابزار و دستگاه‌هایی که با گلوتن در ارتباط بوده‌اند قرار کرفته و آلوده شده باشند. این موضوع یکی از معضلات اساسی افراد مبتلا به سلیاک است، البته ممکن است افرادی با حساسیت شدید به گلوتن و عدم تحمل گلوتن را هم تحت تاثیر قرار دهد.
تنها راه این است که مواد غذایی مصرفی خود را از برندهای شناخته شده در زمینه تولید محصولات بدون گلوتن تهیه کنید تا با دیدن برچسب بدون گلوتن مطمئن شوید محصول در طول پروسه تولید در فضایی کاملا بدون گلوتن بوده‌است.
