لبو همان چغندر قرمز پخته است. لبو در واقع ریشه اصلی گیاه چغندر قرمز است که طبخ شده است. چغندر در زبان‌های باستانی آشور و بابل، لپتو خوانده می‌شد و بعید نیست که نام لبو از همین زبان‌ها گرفته شده باشد. دو نوع چغندر وجود دارد، یکی چغندر ساده است که رنگ آن بنفش تیره یا قرمز است و دیگری چغندر قند است که رنگ آن زرد روشن است و از آن در صنعت تولید قند و شکر استفاده می‌شود. در زیر به برخی از خواص لبو پرداخته می‌شود.
آشنایی با خواص لبو
لبو سرشار از ماده‌ای به نام نیترات است که با مصرف آن، این نیترات در بدن تبدیل به اکسید نیتریک می‌شود و باعث باز شدن عروق بدن می‌شود. بنابراین مصرف این گیاه برای سالمندان، که بیشتر در معرض بیماری‌هایی نظیر سکته قلبی و مغزی، نارسایی قلبی و آنفارکتوس میوکارد قرار دارند، توصیه می‌شود. البته بهتر است این افراد قبل از مصرف منظم لبو و آب لبو، با پزشک خود هم مشورتی داشته باشند.
لبو دارای آنتی اکسیدان‌هایی قوی نظیر بتاکاروتن، کاروتنوئیدها و فلاونوئیدها است که با رادیکال‌های آزاد مقابله می‌کنند و برای جلوگیری از پیری زودرس و سرطان بسیار مفید هستند. یکی از این آنتی اکسیدان‌ها به نام بتالین که نوعی بتاکاروتن است، به مقدار زیادی در لبو وجود دارد که از ایجاد سرطان‌های سینه، پروستات، ریه و پوست جلوگیری می‌کند. بتالین را به عنوان رنگ قرمز غذا هم می‌شناسند. مصرف لبو به همراه آب هویج از وقوع سرطان خون هم پیشگیری می‌کند.
یکی دیگر از خواص لبو، داشتن بتائین است. بتائین یک نوع اسید آمینه است که باعث پیشگیری از بیماری‌های قلبی از طریق کاهش چربی بدن و همچنین کمک به از بین بردن رسوبات چربی در کبد چرب می‌شود. این ماده به همراه آهن، ویتامین‌های B و آنتی اکسیدان‌ها، در بهبود عملکرد کبد بسیار مفید هستند. مصرف لبو با آب لبو به رقیق شدن صفرا کمک می‌کند و باعث می‌شود صفرا در کبد و روده کوچک به راحتی جریان داشته باشد و از این طریق به سلامت کبد کمک به سزایی می‌کند. لبو حاوی مس و روی است که این عناصر، کبد را از آسیب دیدن از طریق اکسیداتیو محافظت می‌کند.
لبو به علت داشتن فیبر فراوان باعث کاهش چربی و کلسترول خون می‌شود و همچنین دارای مقادیر زیادی اسید فولیک است که به همراه آهن از ایجاد کم‌خونی جلوگیری می‌کند و باعث بهبود سلامت روانی و هیجانی می‌شود.
نیترات موجود در لبو باعث بهبود جریان خون و کارکرد بهتر هورمون‌ها می‌شود که در نتیجه انرژی فرد را افزایش می‌دهد. منبع اصلی انرژی عضلات، آدنوزین تری فسفات است که مصرف لبو باعث کاهش مصرف این منبع انرژی توسط عضلات می‌شود و در نتیجه باعث ذخیره بیشتر انرژی بدن می‌شود.
لبو منبع غنی از ید است. کمبود ید در بدن انسان باعث ایجاد مشکلاتی برای غده تیروئید می‌شود که مصرف لبو، این کمبود را جبران می‌کند. همچنین بتالایین سم‌زدایی است که در لبو به وفور وجود دارد که مانع از تورم این غده حیاتی بدن می‌شود. البته اگر لبو را با حرارت خیلی بالا طبخ کنید، بتالایین‌ها از بین می‌روند. وجود بتالایین و اسید فولیک در لبو خواص ضد التهابی هم به آن می‌بخشد.
یکی دیگر از خواص لبو بهبود اکسیژن رسانی به مغز و جلوگیری از ایجاد زوال عقلی است. وقتی نیترات لبو بعد از مصرف در بدن به اکسید نیتریک تبدیل می‌شود، این ماده باعث بهبود ارتباط سلول‌های مغزی با یکدیگر می‌شود. بنابراین مصرف لبو و آب لبو باعث پیشگیری از بیماری‌های مغزی نظیر آلزایمر و زوال عقل در پیری می‌شود و عملکرد شناختی مغز را بهتر می‌کند. همچنین اکسید نیتریک از ایجاد پوکی استخوان هم جلوگیری می‌کند.
فیبر موجود در لبو باعث تحرک روده‌ها و از بین بردن یبوست می‌شود. همچنین مصرف مداوم آن باعث درمان بیماری التهاب جدار روده می‌شود.
لبو حاوی ماده معدنی بور است. این ماده معدنی باعث تولید بهتر و بیشتر هرمون‌های جنسی می‌شود و تقویت کننده قوای جنسی است.
در لبو اسید آمینه تریپتوفان وجود دارد که یکی از اسید آمینه‌های ضروری بدن انسان است. این ماده باعث ایجاد روحیه بهتر و سرزندگی در انسان می‌شود.
کاروتنوئید provitamin A یک نوع رنگدانه و آنتی اکسیدان گیاهی است که بدن آن‌ها را تبدیل به ویتامین A می‌کند. این ماده که در لبو به مقدار زیادی وجود دارد باعث جلوگیری از ایجاد بیماری‌هایی مثل دژنراسیون ماکولا، شب کوری و آب مروارید می‌شود و به بهبود کارکرد قوای بینایی کمک می‌کند. همچنین ویتامین A باعث سلامت غشای مخاطی چشم می‌شود.
کلسیم موجود در لبو به استحکام استخوان‌ها و دندان‌های بدن کمک می‌کند.
لبو دارای شیرینی طبیعی است. بنابراین می‌تواند جایگزین مناسبی برای تنقلات شیرین و شکر باشد و از افزایش وزن جلوگیری می‌کند. فیبر موجود در آن هم، لبو را به یکی از بهترین سبزیجات برای کاهش وزن تبدیل کرده است. البته استفاده از آب لبو باعث جذب بهتر مواد مغذی آن در بدن می‌شود.
لبو دارای ویتامین C هم است که این ویتامین علاوه بر مزایای بسیار زیادی که برای بدن دارد، به درمان آسم هم کمک می‌کند. همچنین این ویتامین به التیام زخم‌های ایجاد شده در بدن کمک می‌کند و روند بهبود زخم‌ها و کبودی‌ها را تسریع می‌بخشد.
افرادی که دچار کم خونی فقر آهن هستند معمولا دچار بد خلقی، خواب نامناسب، انرژی پایین و بی انگیزگی می‌شوند. یکی از خواص لبو داشتن آهن زیاد است و افرادی که فقر آهن دارند با مصرف آن به جبران آهن بدنشان کمک می‌کنند.
سروتونین، هورمونی است که خلق و خو را کنترل می‌کند و از ایجاد درد، افسردگی و خستگی پیشگیری می‌کند. ویتامین B۶ موجود در لبو، سطح این هورمون را در مغز بالا می‌برد. در کل ویتامین‌های گروه B، کلسیم و منیزیم موجود در لبو، از بهوجود آمدن استرس و اضطراب در انسان جلوگیری می‌کنند.
جذام یک بیماری مسری و مزمن است که از طریق باسیل‌های مقاومتی به نام میکوباکتریوم لپرا ایجاد می‌شود. این بیماری پوست و اعصاب انسان را مورد هدف قرار می‌دهد و باعث ایجاد ضایعات پوستی، از شکل افتادگی یک عضو بدن و حتی کوری می‌شود. مهم‌ترین علائم آن درگیری اعصاب بالا تنه است که موجب بی حسی یا اختلال حرکتی عضلات این قسمت می‌شود. یکی از خواص لبو داشتن عناصر فسفر و آرسنیک است که به درمان این بیماری مهلک بسیار کمک می‌کند.
لبو منبع غنی از آنتی اکسیدان‌ها است، این موضوع باعث بهتر شدن جریان خون در بدن شده و باعث از بین رفتن خشکی پوست می‌شود. برای استفاده بهتر از خواص لبو برای پوست، می‌توانید با تهیه انواع ماسک لبو برای پوست به رفع تیرگی پوست، جوان سازی پوست و رفع تیرگی زیر چشم کمک شایانی کنید.
طبع لبو سرد است یا گرم؟
بر اساس پزشکی سنتی، طبع و خواص لبو یا چغندر پخته شده معتدل است. طبع هر غذایی می‌تواند تعیین کند که آیا این غذا با طبیعت و مزاج شما سازگار است یا نه. اما اگر چغندر به صورت خام مصرف شود طبع آن گرم و تر می‌شود. بنابراین افراد سرد مزاج بهتر است در مصرف لبو زیاده‌روی نکنند.
بر اساس طب سنتی، هر غذایی به تفکیک طبع و مزاج شناسی، دارای یک یا چند مصلح است. منظور از مصلح، یک نوع ماده غذایی یا گیاه دارویی است که مصرف آن به همراه این غذاها، باعث اصلاح و تعدیل عوارض جانبی غذا می‌شود و در هضم آن کمک می‌کند. مصلح لبو، عسل است که باید گرم مصرف شود. در طب سنتی گفته شده است که مصرف زیاد لبو باعث ترشح نامتعادل غده تیروئید می‌شود و به اصطلاح مزاج فرد را سودایی می‌کند.
ارزش غذایی موجود در هر ۱۰۰ گرم لبو :
همان‌طور که در بالا اشاره شد خواص لبو، به علت وجود ویتامینها و مواد معدنی بی‌شماری است که در آن وجود دارد. در زیر به ارزش غذایی موجود در ۱۰۰ گرم لبو می‌پردازیم.
انرژی ۴۴ کیلو کالری- کربوهیدرات ۹۶/۹ گرم- پروتئین ۶۸/۱ گرم- چربی ۱۸/۰ گرم- آب ۰۶/۸۷ گرم- فیبر ۲ گرم- قند ۹۶/۷- کلسترول ۰
همچنین دارای ویتامین‌های A ,E ,K ,C و ویتامین‌های گروه B است. مواد معدنی موجود در لبو عبارت است از: کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، روی، مس، منگنز و سلنیم.
مضرات لبو
هموکروماتوز یک بیماری ارثی در انسان است که علت آن وجود بیش از حد آهن در بدن است. علت به وجود آمدن آن تخریب غیر طبیعی تعداد زیادی از گلبول‌های قرمز است که موجب می‌شود آهن زیادی توسط روده به وجود آید. علائم این بیماری خستگی و بی‌حالی، درد مفاصل و ناتوانی جنسی به ویژه در مردان است. این بیماری باعث نارسایی قلبی و تجمع بیش از حد آهن در کبد و زخم شدن کبد می‌شود. یکی از خواص لبو، داشتن آهن زیاد است. افرادی که از این بیماری رنج می‌برند هرگز از لبو استفاده نکنند چرا که لبو سرشار از آهن است.
بیماری ویلسون هم به علت ناتوانی کبد در ذخیره مس اضافه بدن به وجود می‌آید. این بیماری باعث مشکلات کبدی، بینایی، تکلمی و عصبی می‌شود. یکی از علامت‌های مهم این بیماری که تشخیص آن توسط پزشک انجام می‌شود، تغییر رنگ قهوه‌ای چشم است. از سایر علائم آن می‌توان به تغییر رنگ ناخن‌ها و کبودی غیر عادی آن‌ها، درد مفاصل و آرتروز، افت فشار خون و پوکی استخوان زودرس اشاره کرد.
افرادی که بیماری ویلسون دارند نباید لبو مصرف کنند. همچنین مس موجود در لبو باعث افت فشار خون می‌شود، لذا افرادی که از دارو‌های فشار خون استفاده می‌کنند در مصرف لبو محتاط باشند و قبل از مصرف با پزشک خود مشورت کنند.
مصرف لبو و آب لبو باعث قرمز شدن رنگ ادرار می‌شود. البته این موضوع به خودی خود ضرری برای بدن ندارد ولی ممکن است باعث تشخیص اشتباه بیماری‌هایی با این علائم، توسط پزشک شود.
بالا رفتن بیش از حد بتائین در بدن باعث مشکلات گوارشی نظیر درد معده، تهوع و اسهال می‌شود. از این رو از مصرف بیش از حد لبو پرهیز کنید. همچنین بتائین برای افرادی که از سنگ کلیه رنج می‌برند بسیار مضر است. بنابراین این افراد باید از مصرف لبو که سرشار از بتائین است، منع شوند.
اگزالات، اسید ارکانیکی است که به طور طبیعی در برخی گیاهان مانند لبو وجود دارد. همچنین بدن انسان برخی از ترکیبات ویتامین C را به اگزالات تبدیل می‌کند. لبو سرشار از این ترکیبات ویتامین C است. ازدیاد اگزالات در بدن به همراه کلسیم باعث ایجاد رسوبات و کریستال‌های سوزنی در کلیه می‌شود و امکان ایجاد سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. برای همین افرادی که مستعد این بیماری هستند از مصرف زیاد لبو بپرهیزند. همچنین اگزالات ممکن است به تشدید بیماری نقرس که از افزایش اسید اوریک بدن بهوجود می‌آید، کمک کند.
برخی افراد به بعضی از خواص لبو آلرژی دارند. از علائم آن می‌توان، ایجاد کهیر و جوش در جاهای مختلف بدن، تب و لرز، انقباض و گرفتگی تار‌های صوتی و گرفتگی عضلات به خصوص در ناحیه شکم را نام برد.
افرادی که بیماری دیابت دارند، قبل از مصرف لبو حتما با پزشک خود مشورت کنند. چرا که لبو سرشار از گلوکز است و ممکن است باعث جهش شدید قند خون در این افراد شود.
نکات خرید لبو
خرید لبو هم آداب و نکاتی دارد. در زیر به پاره‌ای از خواص لبو از نظر ظاهر آن، می‌پردازیم که در هنگام خرید لبو باید به آن‌ها توجه کرد.
لبوی مرغوب باید کوچک و سفت و رنگ آن نارنجی پر رنگ باشد. همچنین دقت شود که نشانه‌هایی از فساد و خرابی در پوست و برگ لبو دیده نشود. اگر یک لبو بزرگ باشد و ریشه‌های پشمالویی داشته باشد از خرید آن بپرهیزید. چرا که موهای ریشه نشانه پیری لبو است. همچنین بزرگی بیش از حد آن به این معنی است که وسط لبو بسیار سفت و چوب مانند است. قطر حدودا ۲ اینچ برای یک لبو مناسب است.
روش صحیح نگه‌داری از لبو
برای نگه‌داری از چغندر به مدت طولانی و حفظ خواص لبو، قبل از منجمد کردن آن، حتما لبو را درسته بپزید و سر و ته آن را جدا نکنید. چراکه این کار باعث از بین رفتن رنگ قرمز آن در هنگام پخت می‌شود. پختن آن به این صورت است که لبو را درسته در آب جوش قرار دهید به طوری که کامل در آب قرار گیرد. به مدت ۵۰ دقیقه حرارت دهید و بعد از این که کاملا پخته شد آن را در کیسه فریزر یا سلفون بپیچید و در فریزر قرار دهید. اگر لبو به این صورت نگه‌داری شود، تا سه ماه خواص خود را حفظ خواهد کرد. اگر در یخچال نگه‌داری شود، این مدت زمان به ۱۰ روز تقلیل می‌یابد.
روش‌های پخت لبو
روش اول : بعد از تهیه، چغندرهای لبو را به خوبی بشویید تا گل و لای آن کاملا جدا شود. حال چغندرهای تمیز شده را به مدت ۲ الی ۳ ساعت در قابلمه بجوشانید، طوری که سطح آب کاملا چغندرها را بپوشاند. بعد از نرم شدن چغندرها، آن‌ها را از درون آب باقی‌مانده قابلمه بیرون بیاورید، پوست آن‌ها را جدا کنید و به صورت حلقه‌ای برش بزنید. برش‌‌های لبو را دوباره درون آب باقی‌مانده در قابلمه قرار دهید و در صورت تمایل به آن‌ها مقداری شکر یا عسل اضافه کنید. اجازه دهید ۱ ساعت دیگر بپزد. بعد از این مدت لبو حاضر است. از آب باقی‌مانده در قابلمه به‌عنوان آب لبو می‌توانید استفاده کنید. بسیاری از خواص لبو در آب آن هم موجود است، بنابراین آن را دور نریزید.
روش دوم : ابتدا لبو‌ها را بشویید و خشک کنید. حال آن‌ها را در کاغذ آلومینیومی یا فویل بپیچید. سپس چغندرها را به مدت ۱ ساعت در فر با دمای ۱۸۰ درجه سانتی‌گراد قرار دهید تا بپزند. بعد از این مدت، لبو‌ها را از فر در آورید و پوست آن‌ها را جدا کنید و برای سرو، برش بزنید. در این روش طبخ، خواص لبو بیشتر از روش‌های دیگر حفظ می‌شود.
روش سوم : چغندرها را خوب بشویید و به همراه سه لیوان آب، به مدت یک ساعت و نیم درون زودپز قرار دهید. بعد از این مدت، آن‌ها را از زودپز بیرون آورده و پوست آن‌ها را جدا کنید. لبوی شما حاضر است.
روش چهارم : در این روش، ابتدا سر و ته چغندرهای شسته شده را جدا کنید و آن‌ها را به صورت ورقه ورقه برش بزنید. مقداری سرکه روی چغندرها بمالید و آن‌ها را به مدت ۱۲ الی ۱۵ دقیقه در ماکروویو با تنظیمات طبخ اتوماتیک قرار دهید. بعد از این مدت لبوی شما کاملا پخته شده و حاضر است.
نکات طبخ لبو
علت اضافه کردن شکر و سرکه در بعضی روش‌های پخت، بهتر شدن رنگ و طعم لبو و کاملا اختیاری است.
بهتر است جهت از بین نرفتن رنگ و خواص لبو در هنگام پخت، سر و ته آن را جدا نکنید و همچنین حتی الامکان با پوست آن را بپزید.
مصرف لبو برای کودکان
همان‌طور که در قسمت خواص لبو گفته شد، لبو دارای ویتامینها و مواد معدنی متعددی از جمله آهن است که همگی آن‌ها مورد نیاز بدن کودکان است. به خصوص آهن که کودک را از ابتلا به کم‌خونی حفاظت می‌کند. زمان شروع مصرف لبو برای کودک، از شش ماهگی او است. البته در شش ماهگی دوز مصرف آن ۲ الی ۳ قاشق چای‌خوری آب لبو برای کودک است. از یک سالگی به بعد مصرف خود لبو برای کودک مانعی ندارد. ناگفته نماند برای شروع چون لبو دارای مزه و طعم قوی است، بهتر است با سبزیجات دیگری نظیر هویج و سیب‌زمینی مخلوط شود و به کودک داده شود.
خواص لبو برای زنان باردار
لبو سرشار از فولات است که برای رشد جنین در هنگام بارداری بسیار مفید است.زنان باردار معمولا در دوران بارداری دچار اضافه وزن می‌شوند که این موضوع می‌تواند باعث بالا رفتن چربی آن‌ها و آسیب به کبد شود. همان‌طور که قبلا هم گفته شد لبو دارای رنگدانه‌ای مغذی و آنتی‌اکسیدان است که باعث از بین بردن مواد سمی و چربی اضافه در کبد می‌شوند.
چغندر لبو باعث بالا بردن استقامت بدن مادران می‌شود که این موضوع در زمان زایمان بسیار حائز اهمیت است.لبو حاوی مقدار زیادی نیترات است. این ماده می‌تواند باعث تعدیل فشار خون و از بین بردن مسمومیت بارداری شود. ولی زیاد شدن نیترات در بدن زنان باردار ضررهایی نظیر ایجاد اختلال در کارکرد غده تیروئید، ایجاد ناهنجاری‌های مادرزادی در جنین و سرطان دارد. پس زنان باردار قبل از مصرف لبو حتما با پزشک خود مشورت کنند.
