مردم به دلایل زیادی چای می‌نوشند. شاید طعم آن را دوست دارند یا شاید برای رفع تشنگی و خستگی به آن علاقه‌مندند. برای بسیاری از مردم در سراسر دنیا چای یک نوشیدنی محبوب برای خوردن با دوستان و دورهمی‌های خانوادگی است اما سوای این‌ها در بسیاری از کشورهای جهان، نوشیدن چای یک مناسبت اجتماعی مهم است مثلا ژاپن، چین، روسیه و کره و انگلستان مراسم و سنت‌های ویژه‌ای برای چای به عنوان مراسم ویژه چای (tea ceremony) دارند.
اما بد نیست همین ابتدا و قبل از آشنایی با مراسم چای مهم در دنیا این را بدانید که نوشیدن چای در دنیا به روش‌های مختلف تهیه و سرو می‌شود و نوشیدن چای فقط به نوشیدن نوشیدنی گرم خلاصه نمی‌شود. نوشیدن چای در جای‌جای دنیا پر از جزئیات است و این جزئیات و رسوم و آداب دم کردن چای از ظروفی که برای تهیه و سرو چای استفاده می‌شود تا انواع چای و روش‌های نوشیدن آن را شامل می‌شود.
مراسم چای ژاپنی
چای یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها در ژاپن است و مراسم چای یا به قول خود ژاپنی‌ها «چادو» یا «سادو» یک رویداد بسیار مهم و ویژه در این کشور است که نشان از مهمان نوازی مردم ژاپن دارد.
از دید ژاپنی‌ها زمانِ نوشیدن چای، زمانی برای استراحت و لذت بردن از زیبایی چیزهای ساده اطراف است. دو نوع مراسم چای در ژاپن (Japanese tea ceremony) وجود دارد. یکی از آنها «چایو (Chanoyu)» که گاهی اوقات ماچا نامیده می‌شود و دیگری «سنچا» است. کلمه چانویو یا چایو به معنی آب گرم برای چای است.
مراسم چانویو در ژاپن
مراسم چای چانویو (Chanoyu) یا ماچا که معروف‌ترین مراسم چای ژاپنی است از حدود سال ۱۵۷۰ توسط استاد ذن Sen-no-Rikyu شروع شد.
مراسم چای ژاپنی با چهار اصل اساسی مشخص می‌شود:
- هماهنگی (wa)
- احترام (kei)
- خلوص (sei)
- آرامش (jaku)
در مراسم چای ژاپن، هر حرکت، هر قدم و هر لحظه دقیقا تعریف می‌شود. مراسم چای ماچا در یک اتاق خاص به اندازه چهار و نیم تشک برگزار می‌شود (حصیر تاتامی که به عنوان تشک استفاده می‌شود از کاه برنج و در ابعاد ۱۷۰×۸۵ سانتی‌متر ساخته می‌شود).
مراسم چانویو در یک اتاق چای چوبی یا بامبویی به نام چاشیتسو (Chashitsu) برگزار می‌شود. معمولا این اتاق برای چهار مهمان مناسب است. باغ اطراف چایخانه با تعداد زیادی گیاهان سبز به جای گل، یک باغ صخره ای کوچک و یک رودخانه بسیار ساده است. مسیری از میان باغ می‌پیچد که به چایخانه می‌رسد. بنابراین دقت داشته باشید اگر به مراسم چای چانویو دعوت شده‌اید باید قوانین خاصی را هم رعایت کنید.
برای مراسم چای ژاپنی، اشخاصِ حاضر ابتدا باید در ورودی باغ منتظر بمانند تا آرام و آماده ورود شوند. وقتی در باغ منتظر هستند، «تیشو» یا استاد چای از آنها استقبال می‌کند. او برای نوشیدن و شستن دست‌های آن افراد، آب تازه می‌آورد. بعد از شستن چای، افراد حاضر باید دنبال تیشو به سمت چایخانه دنبال کنند.
تیشو در داخل اتاق چای، چای را با استفاده از پودر چای سبزی به نام «ماچا» درست می‌کند. برای درست کردن ماچا، چای را با آب جوش و همزنی از جنس بامبو خوب مخلوط می‌کنند و در کاسه‌های کوچکی سرو می‌کنند.
در این مراسم چای خوردن در ژاپن، مهمانان روی زمین دور یک میز کم ارتفاع می‌نشینند. هنگامی که تیشو چای را به حاضرین می‌دهد، افراد باید به او تعظیم کنند، کاسه چای خود را با دست چپشان بردارند و سپس آن را با دست راست خود ببرند و نگه دارند. سپس کاسه را جلوی خود قرار داده و آن را به سمت راست بچرخانند.
نکته مهم در این مرحله این است که نباید چای را از طرفی که رویش به آدم است آن را بخورد. و از طرف دیگر معمولا تیشو همراه این چای به حضار یک کیک شیرین یا موچی می‌دهد تعارف می‌کند تا با خوردن آن تلخی چای گرفته شود.
حاضرین در این مراسم وقتی چایشان را تمام می‌کنند باید کاسه را به سمت چپ بچرخانند و آن را روی میز و روبروی خود قرار دهند؛ فقط باید حواسشان باشد که کل چای را بنوشند! و بعد هم کاسه را به نشانه احترام به تیشو بدهند.
مراسم سنچا در ژاپن
مراسم چای‌نوشی سنچا (Senchado) از مراسم چای چانویو آرام‌تر و ساده‌تر است. با وجودی که قوانین سرو این چای هم سنتی است اما جزئیات آن به دست‌وپاگیری مراسم چانویو نیست و حضور در آن برای چای‌خورها راحت‌تر است.
اکثر مردم ژاپن اتاق چای اختصاصی برای خود ندارند اما اغلبشان عضو یک «کلوپ چای» هستند که هر هفته برای شرکت در مراسم چای به آنجا می‌روند.
مراسم چای چینی، مراسمی فراتر از نوشیدن چای
از نظر ادبا و مقامات رسمی چین باستان، چای نمایانگر «ظرافت، هماهنگی، دوستی و لطف» بود. عمل نوشیدن چای روشی است که در آن فرد می‌توانست «ذهن را پرورش دهد و یکپارچگی اخلاقی را بهبود بخشد» و به عنوان نوشیدنی ناب و دارای ویژگی‌های ظریف مورد تحسین قرار گرفت.
هنر نوشیدن و سرو چای یک رویداد مهم و خاص در چین و بخشی از فرهنگ غذایی چین است و به نوعی زمان نوشیدن چای در این کشور زمان استراحت و لذت بردن از طعم و بوی چای است.
در مراسم چای چینی همه چیز درباره چای است. بوها و طعم‌ها مهم‌ترین قسمت‌های مراسم هستند، بنابراین قوانین درست کردن و ریختن چای همیشه یکسان نیست.
در بیشتر مناطق چین چای را در قوری‌های کوچک سفالی درست می‌کنند. قابلمه را با آب جوش شسته و سپس برگ‌های چای را با استفاده از چاپستیک یا قاشق بامبو به قابلمه اضافه می‌کنند. در واقع برای درست کردن چای ابتدا برگ‌های چای را در قابلمه با آب داغ می‌شورند و بعد آب داغ را به برگ‌ها اضافه می‌کنند تا چای درست شود.
در تشریفات چای چینی، دمای آب مهم است. چای باید داغ باشد اما نباید آنقدری داغ شود که طعم چای را خراب کند. هنر تهیه و درست کردن چای در چین «چا دائو» نامیده می‌شود.
در کمتر از یک دقیقه بعد از دم کشیدن چای، شخص سروکننده چای یا استاد چای، آن را در فنجان‌های باریک کوچک می‌ریزد؛ اما ریختن چای را جدا جدا و برای هر فنجان انجام نمی‌دهد بلکه فنجان‌های چای را که به صورت دایره‌ای چیده شده‌اند را، یکباره پر می‌کند. حتی در شکل سنتی آن فقط در یک فنجان چای ریخته می‌شود و بعد دست به دست می‌چرخد و همه بخشی از آن را می‌نوشند.
نکته مهم در این مراسم چای این است که لیوان‌ها نباید کمی بیش از نیم پر شوند. اساسا چینی‌ها معتقدند که بقیه فنجان پر از دوستی و محبت است.
در ادامه این مراسم، سرور چای، یک فنجان به هر مهمان می‌دهد و از او دعوت می‌کند تا ابتدا چای را بو کند. شخص حاضر هم باید با سه بار ضربه زدن روی میز با انگشت از شخص سروکننده تشکر کند و بعد هم هر مهمان چای خود را در یک فنجان نوشیدنی می‌ریزد و از آنها خواسته می‌شود که فنجان باریک خالی را بو کنند. بالاخره چای را می‌نوشند.
چینی‌ها وقتی در چایخانه یا رستوران چای می‌نوشند به آن «یام‌چا» می‌گویند، «یام» به معنای نوشیدن است و «چا» به معنای چای است.
مراسم چای عروسی چینی
مراسم چای در چین فقط به آنچه در بالا گفتیم خلاصه نمی‌شود بلکه چینی‌ها مراسم سنتی دیگری هم برای سرو چای در عروسی‌هایشان دارند که به آن «مراسم چای عروسی چینی» می‌گویند.
در این مراسم عروس و داماد برای خانواده‌های خود از جمله والدین، پدربزرگ و مادربزرگ، خاله‌ها و عموها و سایر بزرگان محترم چای سرو می‌کنند.
این مراسم یکبار در منزل عروس و یک بار هم در منزل خانواده داماد انجام می‌شود. تقریبا شبیه آنچه ما ایرانی‌ها در مراسم خواستگاری داریم با این تفاوت که در ایران دم کردن و سرو چای توسط عروس انجام می‌شود.
در این مراسم زن و شوهر آرزوها و هدایای خوبی دریافت می‌کنند و این اقدامی است برای استقبال از عروس یا داماد، و در نتیجه هر دو خانواده را متحد می‌کند.
این مراسم یک نماد از گرد هم آمدن دو خانواده است و به زوج این فرصت را می‌دهد تا از افرادی که به بزرگ شدن آنها کمک کرده‌اند قدردانی کنند.
از طرف دیگر، این فرصتی است برای اعضای نزدیک خانواده که شخصا و به طور رسمی شادی، بهترین آرزوها و تبریکات خود را به این زوج ابراز کنند.
مراسم چای روسی مراسمی با سماور و کتری
چای احتمالا نوشیدنی مورد علاقه در روسیه است. چای روسی در قوری یا سماور یا کتری درست و سرو می‌شود.
در برخی مناطق روسیه از سه قوری برای دم کردن چای استفاده می‌کنند که روی هم قرار می‌گیرند تا چای را گرم نگه دارند. اغلب قوری‌های مورد استفاده در مراسم چای روسی با تصاویری از داستان‌های عامیانه روسی تزئین می‌شوند و گاهی اوقات به شکل نماد یا سازه‌ای خاص ساخته می‌شوند تا زمانی که کنار هم قرار می‌گیرند مانند یک شخص یا حیوان به نظر می‌رسند.
نکته مهم این است که زمانی از سه قوری استفاده می‌شود که بخواهند دو نوع چای مختلف را همزمان درست کنند.
در قوری وسط معمولا چای سیاه قوی قرار می‌گیرد، در کوچکترین قوری هم چای گیاهی یا نعناع می‌ریزند و قوری بزرگ پایینی که همان کتری ماست، آب داغ را در خود جای می‌دهد. چای‌ها را می‌توان با یکدیگر مخلوط کرد و در حین ریختن هر فنجان با آب داغ رقیق کرد. هر کسی می‌تواند نوع چایی را که دوست دارد مخلوط کند.
چای را از لیوان مخصوصی به نام استکان می‌نوشند که معمولا در یک نگهدارنده فلزی نقره‌ای به نام «پادستاکانیک» نگهداری می‌شود.
در روسیه معمولا چای را بعد از غذا می‌نوشند اما وقتی چای با سماور درست می‌شود، برای استفاده در تمام طول روز آماده است.
آب مورد نیاز برای چای روسی در سماور گرم می‌شود و با استفاده از تعداد زیادی برگ چای در قوری روی آن، چای تیره قوی درست می‌شود. چای پررنگ «زوارکا» نام دارد. چای آنقدر قوی است که قبل از نوشیدن آن باید با آب سماور رقیق شود.
یک قطره چای را با آب داغ گرفته شده از شیر یا دهانه جلوی سماور مخلوط می‌کنید. از آنجایی که آب مصرف می‌شود باید سماور را دوباره پر کنید و هر چند ساعت یکبار یک قابلمه چای سیاه تازه درست کنید.
برخی از سماورها کوچک هستند و تنها حدود سه لیتر آب را در خود جای می‌دهند اما برخی می‌توانند تا ۳۰ لیتر آب را در خود جای دهند. سماورها معمولا از فلز ساخته می‌شوند. می‌توانید آنها را در خانه‌ها، ادارات و رستوران‌ها ببینید.
مراسم چای کره‌ای مراسمی برای مناسبت‌های مهم
چای یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها در کشور کره و بخشی از فرهنگ کشور کره است. مراسم چای برای اولین بار بیش از هزار سال پیش در کره برگزار شد. اما مردم کره هنوز هم این مراسم چای را به عنوان یک مناسبت ویژه می‌دانند.
مراسم چای در کره شبیه به مراسمی است که در ژاپن و چین برگزار می‌شود اما به اندازه مراسم ژاپن رسمی نیست. راهبان بودایی کره‌ای ساعت‌های زیادی را صرف مراقبه می‌کنند و در مورد دین و زندگی خود فکر می‌کنند. آنها از مراسم چای هم برای کمک به مدیتیشن استفاده می‌کنند.
مردم عادی هم معتقدند که مراسم چای یک مناسبت معنوی است که ارتباط تنگاتنگی با مذهب آنها دارد. آنها می‌گویند: «چای یک نوشیدنی سالم، لذت‌بخش و محرک، پر از ویژگی‌های خوب است. تنهایی را کاهش می‌دهد و قلب شما را آرام می‌کند. و به طور کلی یک وسیله برای آرامش در زندگی روزمره است.
در بیشتر شهرها و حتی شهرهای کوچک کره، اتاق‌های چای وجود دارد که دوستان می‌توانند در آنجا جمع شوند و با هم چای بنوشند.
امروزه بسیاری از کره‌ای‌ها هنوز مراسم چای را برای مناسبت‌های مهم از جمله تولدها و سالگردهای خاص برگزار می‌کنند.
از سال ۱۳۹۲ تا ۱۹۱۰، مراسم چای به طور منظم در کاخ‌های کره برگزار می‌شد. «آیین چای روزانه» یک مراسم معمول در طول روز بود، اما «آیین ویژه چای» اکنون برای مناسبت‌های خاص از جمله عروسی‌های سلطنتی و دیدار از رهبران کشورهای دیگر اختصاص دارد.
مراسم چای عصرانه انگلیسی مراسمی مدرن
به طور سنتی، شرکت‌کنندگان در مراسم چای انگلیسی، فنجان‌های چای را بدون دسته در دست می‌گیرند. آنها فنجان را به آرامی بلند می‌کنند و با خم کردن انگشت آن را متعادل می‌کنند و در این مراسم پوشیدن کامل فنجان با دست و قرار دادن فنجان روی کف دست غیرعادی تلقی می‌شود.
حاضران در این مراسم معمولا از قاشق برای هم زدن چای در فنجان استفاده می‌کنند اما هنگام هم زدن چای مراقب هستند که با ضربه زدن به قسمت داخلی فنجان با قاشق، صدایی در نیاورند. سپس قاشق را روی نعلبکی سمت راست آن قرار می‌دهند. جرعه جرعه، فنجان را روی نعلبکی می‌ریزند. مردم بریتانیا اغلب چای سیاه را با شیر و شکر سرو می‌کنند و گاهی اوقات چای را با تکه‌های لیمو هم سرو می‌کنند.
در اسناد تاریخی موجود در انگلیس مشخص شده که سنت‌های مراسم چای انگلیسی برای اولین بار توسط یکی از ملکه‌های انگلیسی شکل گرفته است. درست آن زمانی که واردات چای از کشورهای آسیایی به انگلیس آغاز شد. پس از آن، نوشیدن چای به سرعت محبوبیت پیدا کرد و تا سال ۱۷۰۰ مراسم چای انگلیسی در بسیاری از خانه‌های انگلستان به یک رسم تبدیل شد. لندن به تنهایی در آن زمان صدها چایخانه داشت، بنابراین پذیرایی تشریفاتی برای نوشیدن چای در فرهنگ انگلیسی ایجاد کرد.
مردم بریتانیا در مناسبت‌های خاص مثل عروسی، جشن تولد، حتی سال نو مراسم چای برگزار می‌کنند و حتی برخی از هتل‌های بین‌المللی در انگلستان هم میزبان مراسم سنتی چای برای مهمانان ویژه هستند. بیشتر گردشگران زمانی که می‌خواهند به انگلستان سفر کنند، به طور خاص در مورد سنت چای انگلیسی تحقیق می‌کنند.
مراسم چای بعد از ظهر بریتانیایی از تاریخی طولانی برخوردار است. متاسفانه، مردم بریتانیایی مدرن و پرمشغله، امروزه زمانی برای صرف چای بعد از ظهر ندارند.
به طور معمول، چای بعد از ظهر بین ساعت ۳ تا ۵ بعد از ظهر خورده می‌شود و اکنون به یک رسم تبدیل شده است که فقط در مناسبت‌های خاص آن را انجام می‌دهند.
تاریخچه مراسم چای عصرانه در انگلستان به سال ۱۸۰۰ برمی‌گردد. که بیشتر اتفاق می افتاد بنابراین او شروع به نوشیدن یک فنجان چای با یک تکه نان با کره کرده بود. او معمولاً با دوستان سلطنتی خود از چای خود لذت می برد. پس از آن، سایر بانوان جامعه هم راه او را دنبال کردند و شروع به پذیرایی از دوستان و پذیرایی از آنها با فنجان چای با کره و نان کردند.
چای بعد از ظهر به عنوان «چای کم» هم شناخته می‌شود. از آنجایی که خانوارها چای را روی میزهای کم ارتفاع در اتاق نشیمن خود سرو می کنند، مردم بریتانیا این مراسم را به عنوان رسم چای کم می‌شناسند. با این حال، مردم در ایالات متحده، آن را به مراسم چای بالا می‌نامند. دلیلش این نیست که آنها عصرها چای سرو می‌کنند، بلکه به این دلیل است که معمولا چای را روی میزهای بلند سرو می‌کنند.
روز جهانی چای روز یادآوری فرایند تولید چای از مزارع تا فنجان‌ها
نکته مهم اما در نهایت این است که چای به قدری در میان مردم دنیا محبوب است که نوشیدن منظم یک فنجان چای در اکثر دنیا یک امر روزانه و عادی است و ضرورتا مراسم ویژه‌ای هم ندارد جز آنکه نوشیدنی گرمابخش جسم و روح باشد.
روز جهانی چای در سال ۲۰۰۵ توسط اتحادیه‌های کارگری با هدف اطلاع‌رسانی بیشتر در مورد مزایای سلامتی، اهمیت اقتصادی و میراث فرهنگی چای شکل گرفت تا در عین حال یادآوری اهمیت این نوشیدنی به ما، یادآور فرایند تولید پایدارتر آن از مزارع تا فنجان‌های ما تضمین کند.
از سوی دیگر، دولت هند در سال ۲۰۱۵ به سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد توصیه کرد که روز جهانی چای را در سراسر جهان گسترش دهد. از آنجایی که فصل برداشت چای در اکثر کشورهای تولیدکننده چای از ماه می آغاز می‌شود، سازمان ملل ۲۱ می را به عنوان روز جهانی چای نامگذاری کرده است.
اکنون هر ساله در ۲۱ می، کشورهای تولیدکننده چای روز جهانی چای را جشن می‌گیرند و به عبارتی دیگر این روز به دنبال جلب توجه دولت‌ها و شهروندان در سراسر جهان به تاثیر تجارت انواع چای حتی چای کیسه‌ای بر کارگران و تولیدکنندگان است.
