طرز تهیه پنیر ممکن است قدری زمانبر باشد اما دشوار نیست. با آگاهی از نحوه تهیه انواع پنیر میتوانید غذاهای لذیذی را تهیه کنید و حتی صبحانه متنوعی را نیز تدارک ببینید. در مطالب قبلی کتاب کاله پنیر پارمزان و پنیر کبابی را بررسی کردیم اما در این مطلب قصد داریم طرز تهیه پنیر را به صورت گام به گام و تصویری توضیح دهیم.
اصول تهیه پنیر
اصول تهیه پنیر از قدیم تا بهامروز تغییرات زیادی نداشته است و معمولا همگی از روشهایی مشابه در طرز تهیه پنیر بهره میگیرند. ممکن است تغییرات کوچکی در روند تهیه پنیرهای مختلف وجود داشته باشد اما اصول تهیه پنیر معمولا شامل موارد زیر است.
- گرفتن (بسته شدن)
- «دلمه شدن» (Curding) یا همان پنیری شدن
- اضافه کردن نمک
- رسیدن پنیر
گرفتن
اولین مرحله از طرز تهیه پنیر، «پنیری شدن» (Coagulation) است. در این فرآیند، شیر از حالت مایع به جامد تبدیل میشود. بسته به نوع پنیر، این فرآیند ممکن است با اضافه کردن مایه پنیر یا «ترش شدن» (Acidification) انجام شود.
مایه پنیر
استفاده از مایه پنیر معمولا در طرز تهیه پنیرهای سفت و نیمهسفت کاربرد دارد. مایه پنیر نوعی آنزیم است که باعث میشود پروتئینهای داخل شیر با یکدیگر ترکیب شوند.
ترش شدن (اسیدی شدن)
در طرز تهیه پنیر تازه، نرم و فشرده نشده از فرآیندی برای بسته شدن استفاده میکنند که به «ترش شدن» معروف است. این فرآیند معمولا با ترکیب شیر با استارتر (باکتری)، سیتریک اسید، آبلیمو یا سرکه انجام میشود تا خاصیت اسیدی شیر را افزایش دهد. با این کار، لاکتوز موجود در شیر به اسید لاکتیک تبدیل و فرآیند دَلَمه شدن آغاز میشود.
دلمه زدن
زمانی که شیر شروع به سفت شدن کرد، به دو بخش آبپنیر و دلمه تبدیل میشود. در این مرحله با برش زدن دلمهها معمولا سعی میکنند تا آب موجود در دلمهها را به طور کامل خارج کنند. اندازه تکههای دلمه، بافت پنیر نهایی را مشخص میکند.
برای تهیه پنیر نرمتر، قطعات بزرگتری داریم و برای تهیه پنیر سفتتر، علاوه بر خرد کردن دلمهها، فرآیندهای جانبی دیگری نیز به کار میرود. زمانی که دلمهها به بافت موردنظر رسیدند و آبپنیر از آنها خارج شد، ادامه مراحل یعنی اضافه کردن نمک، شکل دادن و رسیدن پنیر انجام میشود.
اضافه کردن نمک، شکل دادن و رسیدن پنیر
مراحل نهایی طرز تهیه پنیر بسته به نوع بافت پنیر ممکن است متفاوت باشد اما هریک شامل مراحلی از شکل دادن، نمکزنی و استراحت پنیر است. نمک را معمولا برای طعم پنیر به آن اضافه میکنند اما به عنوان نوعی نگهدارنده هم عمل میکند. مدتزمان استراحت نمک هم به نوع و بافت آن بستگی دارد و گاهی رسیدن پنیر ممکن است به ماهها یا سالها زمان نیاز داشته باشد.
در ادامه، طرز تهیه پنیر سادهای را یاد میگیریم که هم سریع هم راحت میتوانید آن را در خانه مانند انواع پنیر خانگی تهیه کنید.
مواد لازم در طرز تهیه پنیر ساده
- شیر پرچرب ۲ لیتر
- سرکه سفید ۶ قاشق غذاخوری
- پارچه توری (تنظیف) به مقدار لازم
- نمک به مقدار لازم
مراحل طرز تهیه پنیر ساده
۱. گرم کردن شیر
ابتدا ۲ لیتر شیر پرچرب را در ظرفی بریزید. ظرف را روی حرارت متوسط قرار دهید و صبر کنید تا شیر به نقطه جوش برسد. البته نمیخواهیم شیر به طور کامل به نقطه برسد و دمایی کمتر از نقطه جوش مدنظر است. در طول این مدت، شیر را هم بزنید تا بهاصطلاح ته نگیرد.
زمانی که شیر به نقطه جوش رسید، حرارت را کم کنید. یعنی در این حالت باید حرات متوسط یا کم داشته باشیم.
۲. اضافه کردن سرکه
در این مرحله و پس از اینکه دمای شعله کم شد، سرکه سفید را (۶ قاشق غذاخوری) اضافه کنید. اگر سرکه سفید در دسترس نبود میتوانید از لیمو یا آبلیمو نیز استفاده کنید.
البته نیازی نیست که تمامی سرکه را به یکباره اضافه کنید. میتوانید کمکم آن را به شیر اضافه کنید و بعد از هر بار اضافه کردن، شیر را بهآرامی هم بزنید. با هم زدن خواهید دید که شیر به ۲ قسمت آبپنیر و دلمه تبدیل میشود. در طول این فرآیند نیز میتوانید همچنان سرکه را به شیر اضافه کنید.
۳. سرد کردن شیر و جمع کردن پنیر
در این بخش، بعد از اینکه شیر به دو بخش مجزا تقسیم شد، ظرف را از روی حرارت بردارید و به مدت حدود ۱۵ دقیقه به آن استراحت دهید. با این کار، فرآیند تشکیل دلمه و آبپنیر تکمیل میشود. در این حالت بهتر است که در ظرف را ببندید.
بعد از سرد شدن، ظرف دیگری آماده کنید و روی آن یک آبکش قرار دهید. سپس پارچه توری را روی آبکش قرار دهید.
در ادامه، با یک کفگیر مناسب، دلمههای ایجاد شده را روی توری بریزید تا آب آنها خارج شود و پنیر روی توری باقی بماند.
۴. استراحت و آمادهسازی پنیر
زمانی که تمامی پنیرها را روی توری جمع کردید، میتوانید توری را مانند تصویر زیر ببندید.
در این مرحله باید توری را خیلی خوب فشار دهید تا باقیمانده آب موجود نیز تخلیه شود. سپس میتوانید توری را گره بزنید و به مدت ۱ ساعت به پنیر استراحت دهید. در این روش از طرز تهیه پنیر میتوانید میتوانید تا زمان رسیدن به بافت موردنظر، صبر کنید یعنی شاید به بیش از ۱ ساعت زمان – بسته به سلیقه – نیاز داشته باشید. هرقدر بیشتر به پنیر استراحت دهید، پنیر سفتتری هم خواهید داشت.
بعد از استراحت، پنیر شما آماده مصرف است. البته توجه داشته باشید که پنیر تهیه شده با این روش را بهتر است زودتر مصرف کنید چراکه زمان ماندگاری آن پایین است. البته میتوانید نمک، روغن زیتون یا سایر مواد ازجلمه سیاهدانه را به پنیر خود اضافه کنید و همراه با صبحانه میل کنید. حتی از این پنیر میتوانید در تهیه انواع املت نیز بهره ببرید.
۵. تهیه پنیر خامه ای و پنیر ریکوتا
پنیری که با این روش تهیه شده است را میتوانید به دو نوع پنیر دیگر یعنی پنیر ریکوتا و پنیر خامهای تبدیل کنید.
تهیه پنیر ریکوتا
برای تهیه پنیر ریکوتا باید به دلمههای ایجاد شده ۱۵ دقیقه استراحت دهید و در این بین، روی آنها نمک بپاشید. به این ترتیب، پنیر ریکوتا خواهید داشت.
تهیه پنیر خامهای
برای تهیه پنیر خامهای، دلمههای پنیر را داخل مخلوطکن بریزید و سپس، نمک و سایر ادویههای موردعلاقه خودتان را اضافه و مخلوطکن را روشن کنید. تا زمانی که به ترکیبی نرم و خامهای برسید، به هم زدن ادامه دهید. البته در ادامه همین مطلب، طرز تهیه پنیر خامهای با آب لیمو نیز آموزش داده شده است.
سایر روشها در طرز تهیه پنیر
تا اینجا با اصول تهیه پنیر آشنا شدیم و طرز تهیه پنیر ساده را نیز آموزش دادیم. هنر ساخت پنیر، سنتی قدیمی است و پیچیدگی زیادی ندارد. برای کسانی که تازه شروع به تهیه پنیر میکنند، بهتر است کار را با پنیرهای نرم و سادهای مثل موزارلا شروع کنند چراکه مراحل کمتری دارد و زمان استراحت آن نیز کوتاه است. بعد از اینکه با اصول اولیه در طرز تهیه پنیر آشنا شدید، میتوانید ترکیبات و روشهای مختلف را نیز امتحان کنید. در ادامه، طرز تهیه کوتاه و سریع پنیر موزارلا را مرور میکنیم. توجه داشته باشید که از بین مواد لازم در جدول زیر، میتوانید بهجای مایهپنیر، از قرص مایهپنیر (۱٫۴ قرص) استفاده کنید. همچنین، در ادامه نیز طرز تهیه پنیر خامهای را آموزش میدهیم.
در طرز تهیه پنیر با روش زیر، به ابزارها و تجهیزات زیر نیز نیاز خواهید داشت:
- ظرف خالی (استیل) در حدود ۵ لیتر. دلیل استفاده از ظرف استیل این است که با مواد داخل ظرف، وارد واکنش نمیشود.
- ظروف و ابزار پیمانه کردن
- دماسنج
- چاقو برای برش
- ملاقه (سوراخدار)
- ظرف مناسب مایکرویو
- دستکش پلاستیکی
مواد لازم در طرز تهیه پنیر موزارلا
- آب ۱ و ۱٫۴ پیمانه
- سیتریک اسید ۱٫۵ پیمانه
- مایهپنیر ۱٫۴ قاشق چایخوری
- شیر ۳٫۷۸ لیتر
- نمک ۱ قاشق چایخوری
طرز تهیه پنیر موزارلا
۱. آمادهسازی سیتریک اسید و پنیرمایه
یک پیمانه آب را در سیتریک اسید بریزید و تا زمان انحلال، هم بزنید. در ظرف دیگری، یکچهارم پیمانه آب را با پنیرمایه هم بزنید تا حل شود.
۲. گرم کردن شیر
شیر را در ظرف استیل بریزید. سپس محلول سیتریک اسید را داخل آن بریزید و هم بزنید. ظرف استیل را روی حرارت متوسط و نسبتا زیاد قرار دهید و تا دمای ۳۰ درجه سانتیگراد (۹۰ درجه فارنهایت) گرم کنید. در این میان، شیر را بهآرامی هم بزنید.
۳. اضافه کردن پنیرمایه
شیر را از روی حرارت بردارید و سپس بهآرامی، مایهپنیر را به آن اضافه کنید و هم بزنید. بعد از ۳۰ ثانیه هم زدن را متوقف کنید و با پوشاندن ظرف، به مدت ۵ دقیقه به آن استراحت دهید.
۳. برش دلمهها
بعد از ۵ دقیقه، شیر حالتی خمیری و سفت به خود میگیرد. اگر همچنان به صورت مایع بود، برای مدت ۵ دقیقه دیگر به آن استراحت دهید. بعد از این مدت، دلمههای ایجاد شده را برش دهید. در حقیقت به کمک چاقو، برشهای طولی و عرضی روی دلمهها (از بالا به پایین) ایجاد کنید تا الگویی مربعی ایجاد شود.
۴. پخت
در این مرحله از طرز تهیه پنیر باید دلمههای برشخورده را وارد مرحله پخت کنید. ظرف استیل را مجدد روی حرارت متوسط قرار دهید تا به دمای ۴۰ درجه سانتیگراد (۱۰۵ درجه فارنهایت) برسد. با گرم شدن دلمهها، ظرف را بهآرامی هم بزنید اما مراقب باشید تا دلمهها را بیش از اندازه له نکنید. بهمرور، دلمهها از آبپنیر جدا میشوند.
۵. آمادهسازی دلمهها
در این مرحله، ظرف را از روی حرارت بردارید و بهمدت ۵ دقیقه به هم زدن ادامه دهید. سپس با ملاقه سوراخدار، دلمههای ایجاد شده را به ظرف مایکرویو انتقال دهید.
۶. پخت در مایکرویو
ظرف را به مدت ۱ دقیقه داخل مایکرویو قرار دهید و آب باقیمانده را تخلیه کنید. با استفاده از دستکش، مواد را بهآرامی ورز دهید (در حقیقت باید بهآرامی مواد را از یک گوشه جمع کنید و روی گوشه دیگر بگذارید و این روند را ادامه دهید). در این مرحله، دلمهها خیلی نرم هستند و شکل پودرمانند دارند و هنوز به شکل اصلی خود نرسیدهاند.
در ادامه باید ظرف را برای ۳۰ ثانیه دیگر داخل مایکرویو قرار دهید و سپس دمای آن را بسنجید. اگر دما به ۵۷ درجه سانتیگراد (۱۳۵ درجه فارنهایت) رسیده بود، مجدد مانند بالا آن را ورز دهید. اگر نه، برای ۳۰ ثانیه دیگر آن را درون مایکرویو قرار دهید تا به دما برسد.
۷. کش دادن و شکل دادن به پنیر موزارلا
روی پنیر نمک بپاشید و با انگشتان خود پنیر را ورز دهید تا نمک به خورد پنیر برود. با دو دست خود پنیر را بکشید و ورز دهید و این کار را چندین بار تکرار کنید. با ادامه این کار، پنیر شروع به سفت شدن میکند و بافتی درخشنده نیز پیدا میکند.
در طرز تهیه پنیر موزارلا با این شکل میتوانید پنیر را بلافاصله استفاده کنید یا اینکه تا یک هفته آن را در یخچال نگهدارید. برای نگهداری در یخچال، آن را در ظرفی کوچک قرار دهید. سپس یک قاشق چایخوری نمک را با یک پیمانه آبپنیر سرد مخلوط کنید و این مایع را روی داخل ظرف بریزید تا روی پنیر را بگیرد. سپس در ظرف را بپوشانید و در یخچال قرار دهید.
طرز تهیه پنیر خامه ای
پنیر خامهای بافتی نرم و طعم مناسبی دارد. در طرز تهیه پنیر خامه ای با روش صنعتی، باکتری لاکتیک اسید را به شیر پاستوریزه اضافه میکنند تا حالت دلمه شدن به خود بگیرد. خامه پرچرب نیز برای تنظیم چربی و اضافه شدن بافت خامهای به محصول نهایی اضافه میشود. اما زمانی که بخواهیم این پنیر را در خانه تهیه کنیم، از آبلیمو یا سرکه سفید کمک میگیریم.
مواد لازم در طرز تهیه پنیر خامه ای
- شیر ۱ لیتر
- آبلیمو ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری
- نمک ۱٫۴ تا ۱٫۲ قاشق چایخوری
مراحل طرز تهیه پنیر خامه ای
۱. حرارت دادن شیر
در اولین مرحله از طرز تهیه پنیر خامه ای باید شیر را با حرارت متوسط رو به بالا و در ظرفی استیل، هم بزنیم. در این مرحله توجه داشته باشید که نباید شیر را به نقطه جوش برسانیم.
۲. اضافه کردن اسید
در مرحله دوم، حرارت را کم میکنیم تا حرارت ملایم داشته باشیم. سپس آبلیمو را اضافه میکنیم. نباید همه آبلیمو را یکدفعه اضافه کنیم بلکه باید آرامآرام این کار را انجام دهیم. در هر دقیقه، ۱ قاشق غذاخوری آبلیمو اضافه کنیم و هم بزنیم.
۳. دلمه بستن
هم زدن شیر را ادامه دهید تا به مرور، دلمه بسته شود. این کار معمولا چند دقیقه بیشتر طول نمیکشد. بعد از انجام این کار، ظرف را از روی حرارت بردارید یا اجاق را خاموش کنید.
۴. صاف کردن
در این مرحله، درون یک آبکش (یا اَلَک)، یک یا دو لایه پارچه نخی با بافت درشت قرار دهید. مخلوط دلمهها و آبپنیر را داخل آن بریزید تا آب آن جدا و سرد شود. برای این کار معمولا به ۱۵ دقیقه زمان احتیاج دارید.
۵. مخلوط کردن
در انتهای کار، دَلَمهها را داخل مخلوطکن بریزید و به مدت ۳ الی ۴ دقیقه آنها را هم بزنید تا مواد یکدست شوند و بافتی خامهای پیدا کنند. در زمان مخلوط کردن، اگر بافت پنیر به صورت گلولهگلوله بود، میتوانید از آب باقیمانده در ظرف استفاده و آن را به مخلوطکن اضافه کنید.
۶. اضافه کردن نمک
به اندازه دلخواه به پنیر خود نمک اضافه کنید. در این مرحله حتی میتوانید از سبزیجات خشک و حتی سیر نیز استفاده کنید تا پنیر طعمدار داشته باشید.