سندرم روده تحریک پذیر یکی از اختلالات رایج روده بزرگ است. این مشکل خود را با گرفتگی و دردهای شکمی، نفخ، اسهال و یبوست نشان می‌دهد. سندرم روده تحریک پذیر نیاز به مراقبت طولانی مدت دارد و در دسته بیماری‌های مزمن قرار می‌گیرد. برای کنترل این بیماری لازم است فرد رژیم غذایی خود را تغییر دهد و برای مشاوره و مصرف دارو به پزشک مراجعه کند. این بیماری مسائل اذیت کننده‌ای را برای فرد به وجود می‌آورد که او را ناراحت می‌کند. اما برخلاف کولیت و بیماری کرون که از بیماری‌های التهابی روده هستند، بافت روده را تغییر نمی‌دهد و تاثیری در بالا رفتن درصد احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ ندارد. در ادامه این مطلب بیشتر با این بیماری آشنا خواهیم شد.
شما هم به IBS مبتلا هستید؟
سندرم روده تحریک‌پذیر ترکیبی از ناراحتی‌های گوارشی یا درد و مشکل در عادت دفع است که می‌تواند به شکل اسهال یا یبوست ظاهر شود. با اینکه این سندرم، جان مبتلایان به آن را تهدید نمی‌کند اما کیفیت زندگی آنها را به شکل قابل ملاحظه‌ای تغییر می‌دهد چون علائم محدود کننده‌ای دارد:
- اسهال
- یبوست
- درد و گرفتگی شدید شکمی که بعد از صرف وعده غذایی شدیدتر و پس از دفع مدفوع بهتر می‌شود
- نفخ شدید روده‌ای
- باد کردن ظاهری شکم
جالب است بدانید، استرس و اضطراب باعث تشدید این علائم می‌شود. همچنین تاثیر مواد غذایی مختلف بر شدت و ضعف علائم ناشی از این سندرم نیز در دست بررسی هستند. بعضی از بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر یا همان IBS، گزارش داده‌اند که به واسطه پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن، با کاهش علائم بیماری خود مواجه شده‌اند. با این که تعداد پژوهش‌های معتبر در این زمینه هنوز چندان زیاد نیست، نتایج حاصل از تحقیقات قابل اتکا نشان داده که رژیم غذایی بدون گلوتن، نویدبخش تاثیرات مثبتی بر کیفیت زندگی مبتلایان است.
با این حال، پیش از هرگونه اقدام برای تغییر در رژیم و عادات غذایی، خوب است که در این زمینه تحقق و مطالعه کنید تا نقاط مشترک و تفاوت‌های موجود بین سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن را بشناسید و در نهایت از پزشکان متخصص کمک بخواهید.
آیا ممکن است افراد مبتلا به IBS، واقعاً فقط دچار حساسیت به گلوتن باشند؟ پاسخ عده‌ای از محققان به این سوال، مثبت است.
طی مجموعه‌ای از تحقیقات آزمایشی، عده‌ای از بیماران مبتلا به IBS به صورت تصادفی ملزم به رعایت رژیم غذایی با و بدون گلوتن شدند. اسهال که از علائم شایع این اختلال روده‌ای است در آن دسته از بیماران که رژیم غذایی بدون گلوتن را رعایت می‌کردند، به شکل چشمگیری کاهش یافت. در مقابل بیمارانی که رژیم غذایی آنها حاوی گلوتن بود، عارضه نشت روده‌ای را تجربه کردند که در آن با آسیب دیدن غشای روده، ذرات غذایی که به طور کامل هضم نشده‌اند وارد جریان خون شده و در نهایت باعث افزایش التهاب در سراسر بدن خواهند شد. در مجموع علائم بیماری مبتلایان به سندرم روده تحریک‌پذیر با مصرف گلوتن افزایش پیدا کرد. محققان به این نتیجه رسیدند که گلوتن به طور یقین عملکرد روده را در این بیماران تغییر می‌دهد.
چرا به سندرم روده تحریک‌پذیر مبتلا شده‌اید؟
اطلاعات دقیقی از چگونگی بروز این مشکل وجود ندارد اما چندین مسئله هست که در به وجود آمدن آن بی‌تاثیر نیستند.
انقباضات ماهیچه‌ای روده
دیواره روده دارای عضلاتی است که انقباض و انبساط آنها در یک ریتم منظم باعث حرکت غذا به سمت روده می‌شود. هنگامی که این انقباض‌ها از حالت طبیعی خود بیشتر شود باعث ایجاد گازهای روده می‌شود و فرد دچار اسهال خواهد شد. همینطور اگر این انقباضات از حالت طبیعی خود کمتر شود باعث می‌شود سرعت حرکت غذا کم شود و در نتیجه فرد دچار یبوست شود.
سیستم عصبی بدن
اختلالات عصبی تاثیر منفی روی سیستم گوارش ما خواهد گذاشت و این مسئله باعث می‌شود میزان گاز روده‌ای و مدفوع شما بیشتر شود و اذیت کننده باشد. سیگنال‌هایی که از سیستم عصبی به دستگاه گوارش می‌رسد باعث ایجاد فرایند‌های گوارشی می‌شود هنگامی که هماهنگی بین سیگنال‌های عصبی و دستگاه گوارش از بین رود بدن نسبت به این تغییرات واکنش نشان می‌دهد و این واکنش‌ها باعث به وجود آمدن درد، اسهال و یبوست می‌شود.
التهاب روده
برخی از افرادی که دارای این مشکل هستند تعداد زیادی از سلول‌های سیستم ایمنی بدنشان در روده‌شان قرار گرفته است. این مساله باعث به وجود آمدن درد و اسهال برای فرد می‌شود.
عفونت شدید
سندرم روده تحریک پذیر ممکن است بعد از یک دوره اسهال شدید توسط باکتری یا ویروس‌ها به وجود آید.
تغییرات در باکتری‌های روده
میکروفلورا یکی از باکتری‌های مفید موجود در روده است و نقش کلیدی در ایجاد سلامتی دارد. تحقیقات نشان داده میزان این باکتری در افرادی که دچار سندرم روده تحریک پذیر هستند متفاوت است.
برخی از غذاها
هنوز به صورت دقیق مشخص نشده کدام غذاها روی این مشکل تاثیر منفی می‌گذارند و از محرک‌های آن به حساب می‌آیند. اما بسیاری از افرادی که دچار این بیماری هستند معتقدند تعداد زیادی از غذاها هستند که باعث تشدید این موضوع می‌شوند. از نمونه‌های این مواد غذایی می‌توان به
گلوتن چیست؟
گلوتن نوعی ترکیب پروتئینی است که در غلات زیر یافت می‌شود:
- جو
- چاودار
- گندم
گلوتن در بسیاری از مواد غذایی که مصرف می‌کنیم وجود دارد. این ماده به طور عمده در اکثر غلات صبحانه، نان و شیرینی‌ها موجود است و در عین حال به عنوان افزودنی به بسیاری از مواد غذایی دیگر نیز اضافه می‌شود. در واقع زندگی روزانه ما با گلوتن احاطه شده و اجتناب از آن شاید کار دشواری به نظر برسد.
ارتباط سندرم روده تحریک‌پذیر و بیماری سلیاک
بیماری سلیاک عارضه‌ای است که در آن بر اثر مصرف گلوتن، بافت روده کوچک دچار آسیب می‌شود. این آسیب به عدم جذب صحیح مواد غذایی مهم در بدن می‌انجامد و در نهایت باعث بروز مشکلات جدی‌تر برای سلامت انسان می‌شود. علائم روده‌ای و گوارشی مرتبط با بیماری سلیاک بسیار شبیه به علائم سندرم روده تحریک پذیر هستند:
- درد شکمی
- نفخ
- اسهال مزمن
طبق نتایج تحقیقات، مشخص شده که افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر چهار تا هفت برابر سایرین در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند. به دلیل وجود این هم‌پوشانی احتمالی، طی روندهای کنترلی، آزمایشات روتینی برای شناسایی بیماری سلیاک نیز صورت می‌گیرد.
در صورتی که مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر به بیماری سلیاک هم دچار باشند، باید رژیم بدون از گلوتن را هم علاوه بر مراقبت‌های اختصاصی، در دستور کار خود قرار دهند. نتیجه جالب دیگری که از تحقیقات به دست آمده نشان می‌دهد که علائم گوارشی IBS در افراد دچار بیماری و سلیاک بعد از به کار گرفتن رژیم غذایی بدون گلوتن به شکل قابل ملاحظه‌ای کمتر شده است. با این وجود تعداد اندکی، بعد از تغییر رژیم غذایی همچنان علائم IBS را تجربه می‌کنند.
سندرم روده تحریک پذیر و حساسیت به گلوتن
آیا ممکن است نتیجه آزمایش بیماری سلیاک منفی باشد اما فرد همچنان به گلوتن حساسیت نشان دهد؟ این دیدگاه تقریباً جدیدی است که در پژوهش‌ها به آن پرداخته می‌شود. چنین حساسیتی، مشابه با سلیاک، باعث ایجاد آسیب در روده کوچک نمی‌شود اما باز هم واکنش‌های خودایمنی به مواد غذایی حاوی گلوتن را در پی خواهد داشت. این اعتقاد وجود دارد که چنین واکنش‌هایی به گلوتن، باعث بروز علائم گوارشی و روده‌ای و همچنین عوارض عصبی مانند سردردهای میگرنی یا اختلال کم‌توجهی می‌شوند. مطالعات اولیه نشان داده که این نوع حساسیت به گلوتن به صورت مجزا وجود دارد اما برای تایید قطعی آن باید تحقیقات بیشتری صورت بگیرد.
آیا ممکن است که مواردی که سندرم روده تحریک پذیر برای آنان تشخیص داده می‌شود، در واقع به حساسیت گلوتنی مبتلا باشند؟ این امکان وجود دارد که بعضی از گروه‌های مبتلا به IBS علائمی مشابه با مبتلایان به حساسیت گلوتنی داشته باشند. هم اکنون در مقالات علمی به این عارضه، حساسیت گلوتنی غیر سلیاکی گفته می‌شود و تحقیقات بیشتر برای شناسایی ابعاد جدید آن همچنان ادامه دارد.
مشاهدات جالبی به ثبت رسیده که نشان می‌دهد گندم حاوی ماده‌ای به نام فروکتان از گروه کربوهیدرات‌ها (FOODMAP) بوده و این ماده به احتمال زیاد مسئول مشکلات گوارشی متعدد است. بدین صورت افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر که در ظاهر به گلوتن نیز حساسیت دارند، ممکن است در واقع در حال نشان دادن واکنش به فروکتان موجود در گندم باشند. مطالعات و تحقیقات فراوانی در این زمینه در حال انجام است و نتایج حاصل از آن می‌تواند برای کسانی که با سندرم روده تحریک پذیر و حساسیت گلوتنی زندگی می‌کنند، نقشی تعیین‌کننده داشته باشد.
آیا باید رژیم غذایی بدون گلوتن را آغاز کنم؟
اگر به سندرم روده تحریک پذیر دچار هستید و به نظر می‌رسد که به گلوتن موجود در مواد غذایی هم حساسیت دارید، اولین اقدام شما باید مراجعه به پزشک متخصص باشد تا پس از انجام آزمایشات مربوطه، مشخص شود که به بیماری سلیاک دچار هستید یا خیر!
برای دقیق بودن نتیجه آزمایش باید پیش از تست، مواد غذایی حاوی گلوتن مصرف کرده باشید. اگر نتیجه آزمایش منفی بود، با مشورت پزشک خود رژیم غذایی حذفی فاقد گلوتن را حداقل به مدت یک ماه رعایت کنید تا نتایج این تغییر عادت غذایی بر علائم سندرم روده تحریک‌پذیر نیز مشخص شود.
در صورتی که احتمال وجود بیماری سلیاک با قطعیت رد شد، پزشکتان به شما توصیه خواهد کرد تا در پایان یک ماه، مصرف غذاهای حاوی گلوتن را ادامه دهید تا مشخص شود آیا علائم بیماری شما بازمی‌گردنند یا خیر. تا زمانی که آزمایش‌های دقیق خون برای شناسایی حساسیت گلوتنی به نتیجه نرسیده باشند، باید کلیه این مراحل را به دقت پشت سر بگذارید.
