هزاران سال است که ایرانیان یلدا را جشن می‌گیرند و از زایش دوباره خورشید در اولین روز زمستان استقبال می‌کنند. این شب با فرهنگ عامه ما ایرانی‌ها گره خورده است و همه ما بخشی از خاطرات کودکی‌مان را با شب یلدا ساخته‌ایم. درست در آغاز فصل زمستان که طولاترین شب سال را دارد، خانواده‌ها گرد هم جمع می‌شوند تا از گرمای وجودشان فضای خانه را هم گرم کنند.
آیین یلدا جزئیات مخصوص به خود را دارد: از شام شب یلدا تا خوراکی‌های شب یلدا هر کدام قصه و فلسفه‌ای دارند. هر سال خانواده‌ها و دوستان در شب یلدا یا همان شب چله کنار هم جمع می‌شوند تا طولانی‌ترین شب سال را در کنار هم سپری کنند. این دورهمی با رنگ انار، هندوانه، فال حافظ، خوراکی‌های خوشمزه و غذاهای محلی ویژه یلدا پر می‌شود.
در ادامه این مطلب از کتاب کاله به سراغ دستور تهیه چند خوراکی ویژه شب یلدا رفته‌ایم. اگر از همین امروز در حال یافتن ایده سفره شب یلدا هستید، ما به کمک شما آماده‌ایم تا کمی از بار شما کم کنیم و در کنار شما باشیم.
شب یلدا و تاریخچه شب یلدا
برای خیلی از ما شب چله با نشستن دور سفره‌ای پر از غذا، میوه، نوشیدنی و آجیل تعریف می‌شود. شب یلدا تداعی‌گر صدای پدر بزرگ است که شعر حافظ را بلند می‌خواند و دست‌های پرچروک مادربزرگ که برای هر کدام از مهمانانش ظرف‌های کوچکی از انار و آجیل را پر می‌کند.
شب چله یا همان جشن شب یلدا که در تاریخ و آیین ایرانی پیشینه طولانی دارد از غروب ۳۰ آذر آغاز می‌شود و با طلوع خورشید در صبح فردا یعنی روز اول دی به پایان می‌رسد.
با جستجوی معنای کلمه یلدا به زایش و تولد می‌رسیم. جالب است بدانید این لغت ریشه‌ای مسیحی دارد. این شب همانطور که اشاره کردیم هم‌زمان با انقلاب زمستانی است و پس از آن وارد چله بزرگ زمستان می‌شویم. این چله که روزهای سرد و سخت زمستان را شامل می‌شود در دهم بهمن ماه به پایان می‌رسد.
هنوز به طور مشخص نمی‌توان گفت که شب یلدا از چه زمانی در تاریخ ایران جشن گرفته شده است. رد پایی که از این جشن باستانی به‌جا مانده است ما را به هفت هزار سال قبل می‌برد. با وجود کشفیات مختلف و بررسی آثار به‌جامانده، می‌توان با قطعیت اعلام کرد که این شب حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد به تقویم رسمی ما ایرانیان اضافه شده است.
شام شب یلدا می‌تواند مجموعه‌ای از غذاهای محلی در کنار دسر ماست با انار و دارچین یا سالاد لبو و اسفناج باشد. بیاید نگاهی کوتاه به برخی پیشنهادات غذاهای ویژه شب یلدا بیاندازیم.
پیشنهادات شام شب یلدا
شما برای تهیه شام مخصوص شب یلدا گزینه‌های زیادی دارید که طرز تهیه آنها خیلی هم پیچیده و سخت نیست. می‌توانید با توجه به زمان‌بندی خود بهترین‌ها را انتخاب کنید. غذاهای ویژه این شب شامل: انواع خورشت‌ها، پلوها و آش‌های محلی است. شاید هم رژیم غذایی خاصی را دنبال می‌کنید و برایتان مهم است متناسب با رژیمتان غذا درست کنید.
غذاهای اصیل ایرانی همخوانی بیشتری با سفره یلدا دارد. پس بد نیست به سراغ معرفی غذاهای ایرانی شب یلدا به صورت دسته‌بندی شده برویم.
غذاهای برنجی مناسب شام شب یلدا
کم پیدا می‌شود شخصی که از طعم پلوی مخلوطی خوشش نیاید و با دیدن دیس پلو بر سر سفره غذا انتخاب اولش برای کشیدن نباشد. به همین دلیل، چند نمونه از دستورهای تهیه پلوهای مخلوط را برای دسترسی راحت‌تر شما عزیزان در ادامه قرار داده‌ایم که با کلیک بر روی هر مورد می‌توانید به صفحه اختصاصی دستور پخت پلوی مخلوط وارد شوید.
- پلو ماهیچه مجلسی و خوشمزه با تمام نکات
- طرز تهیه لوبیا پلو با سویا مجلسی و خاص
- هویج پلو با مرغ مجلسی
- سبزی پلو با ماهی
دلمه سفره شام شب یلدا
انواع دلمه: دلمه گزینه‌ای عالی برای تنوع دادن و البته زیباتر کردن سفره یلدا است. شاید با نام دلمه اولین چیزی که به ذهنتان می‌رسد، دلمه برگ مو باشد اما این فینگر فود انواع مختلفی دارد که هر کدام دنیای متفاوتی دارند. در زیر به برخی از انواع برگ مو اشاره شده است که با کلیک بر روی هر کدام می‌توانید به دستور تهیه انواع دلمه دسترسی پیدا کنید.
خورشت کدوحلوایی: شاید این غذا باب‌طبع خیلی‌ها نباشد، اما زود قضاوت نکنید. با وجود زعفران عطر و طعم کدو حلوایی کمتر حس می‌شود، ضمن اینکه آنقدرها هم که فکر می‌کنید در کدوی خورشتی عطر و طعم کدو غالب نیست. اگر هم با طعم گوشت مشکلی نداشته باشید، اضافه کردن گوشت یا مرغ به خورشت طعم آن را بهتر هم می‌کند.
انواع کوکو برای شام شب یلدا
کوکو سبزی: یک انتخاب عالی و ساده برای تزئین سفره یلدا است. غیر از کوکو سبزی که گزینه‌ای مناسب و سبک برای همراهی سایر غذاهای سفره یلدا است، انواع مختلف کوکو را می‌توانید برای دورهمی یلدایی‌تان درست کنید. چه شب یلدا چه هر بهانه دورهمی دیگر، کوکو همیشه طرفدار دارد. در ادامه، انواع مختلف کوکو را برای دسترسی راحت‌تر شما لیست کرده‌ایم که با کلیک بر روی هر عنوان می‌توانید به دستور تهیه هر مدل مراجعه کنید.
- کوکو سیب زمینی با ژامبون
- کوکو بادمجان مرحله به مرحله
- کوکو سیب زمینی ساده با دورچین پروتئینی
- کوکو اسفناج با پنیر تازه موزارلا
- کوکو ذرت و اسفناج؛ یک غذای سالم برای بچه ها
- کوکوی برگ کرفس
- کوکو کدو حلوایی
غذاهای محلی برای شام شب یلدا
علاوه بر غذاهایی که به آنها اشاره کردیم، هر منطقه از ایران غذاهای محلی خود را دارد که برای شام شب یلدا مناسب هستند و می‌توانید از بین آنها هم انتخاب‌های متعددی داشته باشید. برای مثال روغن و کره محلی، دوغ، ماست و پیاز در کردستان عناصر جدانشدنی فرهنگ غذایی این شب هستند. در ادامه غذاهای محلی بیشتری معرفی میکنیم.
- خورشت فسنجان: این خورشت محلی ویژه با طبع گرم و مزه لذیذش یکی از بهترین انتخاب‌هاست. شما می‌توانید آن را باتوجه‌به سلیقه خودتان و مهمان‌ها ترش، شیرین یا ملس تهیه کنید.
- مرغ ناردونی: این غذای لذیذ شمالی طعمی ویژه و فراموش‌نشدنی دارد. همانطور که از نامش پیداست، گزینه‌ای جذاب و کاملا مناسب برای شام شب یلدا است.
- مرغ شکم پر شمالی: یکی دیگر از غذاهای محلی مناسب شب یلداست که سوغات شمال ایران است. مرغ شکم پر با دورچین انار می‌تواند سفره شما را تماشایی کند.
- مرغ ترش: این غذای اصیل و شمالی را حتما در منوی یلدایی خود داشته باشید. محال است مهمان‌های شما از خوردن این غذا شگفت‌زده نشوند و تا مدت‌ها حتما مزه این شام شب یلدا زیر زبان همه می‌ماند.
- کلم پلو شیرازی: مگر می‌شود این غذا را در فهرست شام مخصوص یلدا نادیده گرفت؟ کلم پلو با آن طعم به‌یادماندنی یک انتخاب عالی است. کافی است تمام فوت‌وفن‌های تهیه این غذای اصیل شیرازی را رعایت کنید.
- ترش تره: خورشت ترشه تره غذای گیلانی خوشمزه‌ای است که به خصوص برای شب یلدا مناسب است. این خورشت را می‌توانید به همراه سبزی‌پلو با ماهی سفید گیلان، سیرابیج و سیر قلیه سرو کنید.
- خورشت قیمه نثار: خورش قیمه نثار غذای سنتی مخصوص قزوین است که شبیه قیمه است اما برخلاف قیمه با گوشت، برنج، خلال بادام، خلال پسته و پیاز داغ درست می‌شود. این پلو مخلوط محلی تقریبا شبیه آجیل پلو است که پر از ترکیبات مغز آجیل است.
- آجیل پلو: آجیل پلو یا جواهر پلو را بیشتر در مناطقی از آذربایجان یا حتی مناطق آذری ایران خودمان برای مهمانی‌های رسمی تدارک می‌بینند. آجیل پلو را می‌توان با گوشت گاو، گوسفند یا مرغ پخت.
- کاری پلو شیرازی خاص و خوشمزه: کاری پلو یکی از غذاهای محلی شیرازی است. طعم این غذا آنقدر خوب است که در کل ایران کلم پلو پخته می‌شود. استفاده از ادویه کاری در این غذا به آن طبعی گرم و عطر و طعمی خوش می‌دهد. ادویه کاری در آشپزی ایرانی و حتی بین‌المللی یک ادویه شناخته شده است. این ادویه مخلوطی از چندین چاشنی معطر مثل هل، زردچوبه و گشنیز است و خواص دارویی درمانی بسیاری به غذاها می‌بخشد. گذشته از ادویه کاری، وجود چاشنی‌های دیگر از جمله زعفران در کاری پلو شیرازی طعم خوب این پلوی مخلوط را دو چندان کرده است.
- قنبرپلو یا همان غم‌بر‌پلو شیرازی: قنبرپلو یا به زبان شیرازی «غم بر پلو» یکی از غذاهای اصیل این شهر پرآوازه ایران است. این پلوی مخلوط با طعم ملس در مراسم‌ها و مناسبت‌های خاص سرو می‌شود که شب یلدا یکی از آنها می‌تواند باشد. این پلوی مخلوط اگر با سالاد شیرازی سرو شود، ترکیب فوق‌العاده‌ای خواهد ساخت.
- چکدرمه غذای محلی ترکمن ها: یکی از غذاهای رنگین و خوش‌طعم ترکمن‌ها چکدرمه است. یک غذای محلی که شباهت زیادی به استانبولی پلوی تهرانی‌ها دارد از مشهورترین غذاهای بندر ترکمن و آق‌قلا است. در زبان محلی به آن چکدیرمه یا چگدیرمه می‌گویند و به طور سنتی در دیگی به نام «قازان» پخته می‌شود. مواد تشکیل دهنده اصلی چکدرمه گوشت، برنج، پیاز و رب گوجه فرنگی است.
- خورش سیرابیج گیلانی: خورش سیرابیج یا سیراویج یک خورشت گیلانی است که با برگ سیر خرد شده، تخم مرغ، نمک، فلفل و ادویه درست می‌شود. طرز تهیه بسیار راحتی دارد که مدت زمان آماده‌سازی آن تنها در حدود ۲۰ تا ۲۵ دقیقه است.
- دمی یارما اردبیل: یارما نام یکی از غذاهای محلی اردبیل است که به نام دمی یارما یا همان بلغور پلو اردبیلی هم شناخته می‌شود. یارما در زبان ترکی آذری به بلغور گندم گفته می‌شود و نشان می‌دهد در پخت دمی یارما از بلغور استفاده می‌شود.
- کدو پلو مازندرانی یا کهی پلا: یکی از غذاهای مازندرانی کدو پلو یا کهی پلا و کئی پلا است که در مازندران بین ساکنان این خطه محبوبیت زیادی دارد. معمولا بعد از پخت و پیش از سرو روی دیس کئی پلا نیمرو هم انداخته می‌شود تا جذابیت برنج را دوچندان کند. کدو پلو غذای محلی آمل است اما در کل مازندران پخت و سرو می‌شود.
- کوفته تبریزی: این غذای محلی آذری نقش پررنگی بین غذاهای محلی ایرانی دارد. تهیه این غذا ممکن است کمی دشوار باشد و پیچیدگی‌های خاص خودش را داشته باشد، اما سفره شب یلدا بهانه خوبی برای امتحان کردن مهارتتان در آشپزی است. کافیست کمی حوصله و شجاعت در آشپزی به خرج دهید.
آش‌های مناسب شب شام یلدا
کنار غذاهای اصلی، آش و سوپ‌های مختلفی هم هستند که می‌توانند تکمیل‌کننده جشن یلدای شما باشند. در این روزهای سرد خوردن آش به مراتب از غذای برنجی بیشتر می‌چسبد. حتی خوردن غذاهای اصیل در شب یلدا از غذاهای بین‌المللی حس یلدا و ماهیت اصیل بودن این شب را بیشتر منتقل می‌کند. در ادامه، به چند دستور پخت آش‌های ایرانی اشاره خواهیم کرد.
- آش شولی یزدی: یزد‌ی‌ها آش شولی را حدود ۱۰ تا ۱۱ صبح و برای باز شدن اشتهایشان می‌خورند! این آش در یزد هم با چغندر و هم با شلغم پخته می‌شود که می‌توانید بنا به ذائقه‌تان از یکی از این دو سبزی پرخاصیت استفاده کنید.می‌دهیم. اگر این آش را با چغندر یا شلغم آماده کنید رنگ آن به سبزی خواهد زد و اگر برای تهیه‌اش از لبو استفاده کنید، رنگ آش‌تان قرمز خواهد شد. اگر به چغندر دسترسی نداشتید، به جای آن از لبو استفاده کنید.
- آش اوماچو یا آش شولی: این آش محلی طعمی بی‌نظیر دارد و در یزد و کرمان تهیه می‌شود. برای یک شب سرد پاییزی، اوماچو گزینه‌ای عالی است.
- آش ترخینه دوغ: این آش یکی از آش‌های سنتی و قدیمی ایرانی است که در بعضی از شهرها مانند: اراک، ملایر، کرمانشاه، همدان و بروجرد در مناسبت‌های مختلف پخته می‌شود. این آش خوشمزه را بیشتر به نام شهر اراک می‌شناسند. همانطور که از نامش پیداست ماده اصلی این آش محلی، ترخینه است که ارزش غذایی بالایی دارد و برای روزهای سرد و افزایش ایمنی بدن گزینه مناسبی می‌تواند باشد.
- آش کشک به روش شمالی‌ها: این آش همانطور که از نامش پیداست با کشک و سبزیجاتی مثل: چغندر، اسفناج و سبزی مخصوص آش و حبوبات پخته می‌شود. در این آش از کدو سبز و کدو حلوایی استفاده می‌شود و آش کشک شمالی مزه استثنایی‌اش را مدیون این دو سبزی است.
- آش دوغ اردبیل: آش دوغ یکی از انواع آش‌های سنتی ایرانی است که اصالت آن به شهر سرعین اردبیل برمی‌گردد. این آش با طعم ملس در شهرهای مختلفی از جمله: تبریز، اردبیل، شیراز، ارومیه، رشت و مازندران پخته می‌شود. برای حفظ اصالت ته مزه ترش این آش بهتر است برای پختش از دوغ سنتی یا حتی دوغ نعنا استفاده کنید.
شام شب یلدا و غذاهای مخصوص رژیم کتو و افراد وگان
فلسفه این شب به‌یادماندنی، دورهمی تمام اعضای خانواده یا حلقه دوستان است. پس باید سلیقه تمام افراد، حساسیت‌های غذایی و علایق آنها را در نظر بگیریم. اگر در میان مهمان‌های شما کسانی حضور دارند که وگان هستند یا رژیم کتو دارند، بهتر است غذاهای مخصوص آنها را بشناسید و برایشان بهترین‌ها را تهیه کنید:
سوپ‌های مناسب شب یلدا برای افراد وگان
دسرهای مناسب شب یلدا برای افراد وگان
- دسر یلدایی پاناکوتا با تم هندوانه ویژه افراد وگان
- طرز تهیه بستنی ماسالا وگان با شیر فندق
- طرز تهیه بستنی وگان قهوه با شیر بادام
- پای کدو حلوایی وگان
پیشنهاد دسر ویژه سفره شام شب یلدا
لذت دورهمی شب یلدا به دسرهای متنوع و رنگارنگی است که در این جشن ایرانی سرو می‌شود. خوراکی‌هایی که در این شب تهیه می‌شوند معمولا طبعی گرم دارند یا از میوه‌های قرمز یا نارنجی مانند: انار، هندوانه، خرمالو یا پرتقال تهیه می‌شوند.
از محبوب‌ترین دسرهای شب یلدا می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- چیز کیک کدو حلوایی
- لته کدو حلوایی
- دسر کدوحلوایی کبابی
- رولت انار
- پاناکوتای انار
- پودینگ خرمالو با کشمش
- رنگینک
جمع‌بندی
در این مطلب تلاش کردیم تا تمام گزینه‌هایی که به‌عنوان خوراکی های شب یلدا و شام شب یلدا مطرح هستند را با میوه‌های اصیل یلدا از جمله انار، هندوانه و کدو حلوایی معرفی کنیم. اگر جالی خالی نکته‌ای را در این مقاله حس می‌کنید برای ما بنویسید.
غذا و خوراکی محبوب شما برای این جشن ایرانی چیست؟ معمولا چه خوراکی‌هایی را در شب چله تهیه و سرو می‌کنید؟
مطلب خیلی قشنگی بود
من که خیلی خوشم اومد
خاطرات قدیمی زنده شدن، البته الانم خداروشکر ما رسم همیشگی رو داریم و همه فامیل شب یلدا کنار هم جمع میشیم
البته منطقه ما که کردستان هست بیشتر برای شب یلدا دلمه درست میکنیم، که خیلییییی هم خوشمزس، انار و هندونه هم که پایه ثابته البته با میوه و شیرینی و آجیل
ایشالا همگی هر سال تمام مناسبت‌ها رو به شادی و سلامتی بگذرونیم
آرزوی عزیز، ممنونیم که وقت گذاشتید و مطلب رو خوندین و البته خوشحالیم که تونستیم خاطرات خوب شما رو زنده کنیم. شاد باشید و یلداتون زیبا
چقدر خوب و کامل بود مطلبتون
کاش راجع به رسم و رسومات هر منطقه هم اشاره می کردین
مثلا ما در شمال آذربایجان شرقی شب چله یا همون یلدای شما، خیلی حافظ نمی خونیم بیشتر شعر های فولکلور قدیمی از شاعران منطقه خودمون می خونیم یا معمولا تو خانواده ها کسی هست که ساز محلی (عاشیق هم می گن) می‌زنه و برا جمع می خونه…
غذا ها معمولا غذا هایی که اشاره کردین هستش با اینکه اونجا شب چله خیلی سرد میشه ولی هندونه حتما باید باشه اصلا شب چله بدون هندونه معنی نداره
زیر کرسی دور هم نشستن یکی از نوستالژی های شب چله ی برا خود منه...البته الان تقریبا نیست دیگه
خلاصه مرسی ازتون دا… ما رو بردین تو خاطره ها …
وحید عزیز، ممنون از این که وقت گذاشتین و مقاله ما رو خوندین و البته مرسی که از مراسم آذربایجان شرقی گفتین. امیدواریم شب‌های یلدای پیش‌روتون خاطره‌ساز و زیباتر از همیشه باشه با آوازها و موسیقی‌های زیبا.
یلدا به عنوان یک آیین ایرانی با قدمتی تاریخی همواره مورد احترام مردم این سرزمین با تنوع قومی فراوان بوده و خواهد بود.
رکن اصلی این شب طولانی سال در بزم خانواده ها ، ” شب چره ” بوده که معمولا با میوه و آجیل برگزار می گردیده.
قطع و یقین این مراسم به واسطه زمان برگزاری که در شب اتفاق می افتاده همراه با پذیرایی شام بوده و مقاله بالا کوششی با ارزش برای اشاره به خوردنی هایی به غیر از آجیل و میوه دارد که به معرفی موارد وسوسه انگیزی می پردازد.
با اینکه در هیچ خرده فرهنگی از یلدا اشاره ای به شام نبوده ولی این کوشش ستودنی ست . با احترام
ایمان عزیز، ممنونیم از روایت شیواتون از شب یلدا. امیدواریم شب یلدا و شب چره خوب و خاطره‌انگیزی رو سپری کنید.
عالی و مفید بود👌🌹
سمیه عزیز، خوشحالیم که تونستیم رضایت شما رو داشته باشیم.