رژیم وگان چیست و چطور می‌توان بدون گوشت زندگی کرد؟

رژیم وگانیسم

«آشپزخانه‌هایتان بوی چندان خوشی ندارد؛ تسلی‌بخش، دلپذیر یا چنین چیزی نیست؛ خونی‌ست که جلز و ولز می‌کند و بوی گند نامقدسِ جنایت»

چند خط بالا، قسمتی از ترانه «گوشت جنایت است» از آلبومی به همین نام، اثر گروه راک آلترناتیو انگلیسی اسمیتس است. تاریخ انتشار این ترانه سال ۱۹۸۵ است؛ زمانی که کمتر کسی وگانیسم را می‌شناخت و از غذای وگان یا رژیم وگان چیزی می‌دانست.

آن روزها، پرداختن به فضای یک کشتارگاه و حیواناتی که لحظات آخر زندگی را سپری می‌کنند موضوع بکری بود که بعدها به اشکال مختلف در هنر تکرار شد. موریسی، ترانه‌سرا و خواننده گروه احتمالا با الهام از ترانه مشابه دیگری در سال ۱۹۸۳، این آهنگ را برای اعلام مواضع شخصی‌­اش نوشت و پیشگام طرح مباحث مربوط به حقوق حیوانات و انتخاب‌های اخلاقی در بحث غذا شد.

اکنون چهار دهه از انتشار این آهنگ گذشته و وگانیسم بیشتر از هر زمان به عرصه افکار عمومی راه پیدا کرده است. وگانیسم (که با تلفظ­های مختلف مثل وِگَنیسم و ویگَنیسم هم خوانده می­‌شود) در ساده­‌ترین شکل خود رژیم غذایی عاری از خشونت است.

به این معنا که افراد، آگاهانه گوشت و تمام مواد غذایی را که به نحوی از انواع حیوانات تهیه شده باشد، از بشقاب خود حذف می­‌کنند. گرچه این تعریفی است که در ذهن اکثر افراد جامعه جای گرفته، اما رژیم وگان به تنهایی بسیار فراتر از یک رژیم غذایی سختگیرانه یا یک مد زودگذر است.

قصه رژیم وگان و فلسفه وگانیسم

رژیم غذایی تنها بخشی از وگانیسم است. وگانیسم هم مثل فرهنگ گیاهخواری هند یا فرهنگ غذایی گوشتخواری در برزیل داستان خاص خودش را دارد.

در تعریف پیشرفته‌­ترِ این کلمه، رژیم وگان نوعی سبک زندگی است که معتقدان به آن دایره همدلی و انتخاب آگاهانه­‌شان را گسترش داده و در تمامی جنبه­‌های زندگی وارد کرده‌­اند، به خصوص جنبه‌­هایی که بر نیازهای مادی انسان مصرف­‌گرا متمرکز است، مثلا تفریحات، وسایل مصرفی روزانه، خودرو، نیازهای پزشکی و غیره.

علاوه بر مصرف نکردن گوشت (قرمز، ماهی، مرغ، انواع حیوانات وحشی، حشرات، آبزیان و سخت­‌پوستان) لبنیات، شکر سفید (به علت احتمال تصفیه آن با خاکستر حیوانات)، ژله (به علت احتمال دارا بودن ژلاتین حیوانی) و عسل (به علت بهره­‌کشی از زنبورها و محروم کردنشان از غذای خود)، وگان­‌ها چیزهای دیگری را هم خط قرمز خود می‌دانند.

کابرد ابریشم، پشم، پر، خز، پوست، چرم، صدف، مروارید، عاج، شاخ، دندان و استخوانی که در پوشاک، لباس، کیف و کفش، خودرو، لوازم آرایش و لوازم بهداشتی و وسایل دکوری به کار رفته باشد از جمله این خط قرمزهاست.

همچنین رفتن به باغ­‌وحش، پارک­‌های آبی، پارک‌­های پرندگان، دلفیناریوم، سیرک، فیل­‌سواری یا اسب‌­سواری، مسابقات با حیوانات و مشابه آن، خرید و تجارت حیوانات وحشی و  نژاددار به علت استثمار حیوانات، برگزاری فستیوال­‌هایی مثل گاوبازی در اسپانیا، شکار نهنگ­‌ها در جزایر فاروی دانمارک غیرقابل قبول دانسته می­‌شود، همچنان که آزمایش روی حیوانات در علم پزشکی و استفاده از حیوانات برای کار یا شکار سایر حیوانات.

این تعریف، دایره وگنیسم را به زندگی روزمره گسترش می­‌دهد، اما همچنان ناقص است.

اعتراضات به خشونت با حیوانات پرورشی
خشونت‌زدایی و ایجاد ارتباط بهتر میان انسان و سایر موجودات، با وگانیسم همسو است.

 وگانیسم در بالاترین سطح خود، مکتبی فکری در راستای خشونت­‌زدایی از اعمال و ارتباطات بشر با موجودات زنده و کره زمین است. از این منظر، رژیم وگان با مفاهیم و مکاتب متعددی هم‌راستاست و سعی بر برانداختن گونه‌­پرستی (speciesism) و اصلاح روش­‌های زندگی انسان­ها دارد.

گونه­‌پرستی هم به صورت کلی یعنی ترجیح دادن یک گونه و منافع او (در اینجا انسان) بر سایر گونه­‌ها (بیشتر منظور حیوانات است).

وگان‌­ها در این سطح انگیزه‌­هایی مانند نجات حیوانات وحشی، مزرعه‌­ای و بشر از انقراض، احترام و حفظ تنوع زیستی زمین، نجات طبیعت از نابودی و آلودگی، جلوگیری از گسترش بی­‌رویه شهرها و تغییر کاربری زمین را دارند.

از دیگر دغدغه‌های آنها می‌توان به درخواست برای پایبندسازی دولت‌­ها به تعهداتشان، صنایع و شرکت­‌های بزرگ به رعایت اخلاق، بازنگری، حذف یا وضع قوانین جدید، مقابله با تبلیغاتی که مصرف­‌گرایی را توجیه می­‌کند، در اختیار قرار دادن حقایق پزشکی در مورد عوارض مصرف گوشت و غذاهای فراوری شده بر سلامت روحی و جسمی انسان، توجه به مسئله گرمایش جهانی و ارایه جایگزین­‌های سبز و توسعه پایدار اشاره داشت.

وگانیسم به زبان ساده

قبل از بررسی این موضوع، اجازه بدهید بین چند مفهوم تفاوت قائل شویم. گیاهخواری و وگانیسم شاید شباهت‌های زیادی داشته باشند، اما مترادف نیستند.

گیاهخواران یا وجترین‌ها (vegetarian) قسمت اعظم بشقاب غذای خود را از گیاهان و غلات و حبوبات پر می‌کنند و هرچند گوشت مصرف نمی­کنند، اما لبنیات یا تخم­‌مرغ در رژیم غذایی‌­شان جا دارد.

در مقابل، رژیم وگان را به پاک گیاهخواری ترجمه کرده‌­اند و هیچ ردی از محصولات حیوانی نمی‌توان در این الگوی غذایی پیدا کرد.

پرورش حیوانات در دامداری‌ها

بررسی­‌ها نشان می­‌دهد که پرورش حیوانات برای مصارف صنعتی در دامداری­‌ها موجب تولید دستکم ۴۰ الی ۵۰ درصد گازهای گلخانه­‌ای است.

رژیم وگان ؛ داستان یک انتخاب

«یک جهان، جان­‌های متعدد، انتخاب ما!» آنچه خواندید شعار جامعه وگان است که زیر لوگوی سبز رنگ آن خودنمایی می­‌کند. قدیمی‌ترین ارگان رسمی وگانیسم در دنیا که در ایالات متحده پا گرفت. در سایت این جامعه، رژیم وگان را یک فلسفه و شیوه زندگی تعریف کرده­‌اند و آغاز آن را سال ۱۹۴۴ می‌­دانند.

بعدها در سال ۱۹۶۴ جامعه وگان به عنوان خیریه­‌ای ثبت رسمی شد و لزلی جی.کراس (Leslie J Cross) وگانیسم را «اصل رهایی حیوانات از استثمار توسط انسان» تعریف کرد. هرچند وگانیسم در این تعریف یک فلسفه و شیوه زندگی است، اما باورهای بنیادین آن با باورهای بنیادین دیگری همپوشانی یا مشابهت دارد.

به طورکلی، می­‌توان اینگونه در نظر گرفت که وگانیسم جنبشی اخلاقی است. برای بشری که از سطح نیازهای اولیه مادی فراتر رفته و طی دو قرن اخیر تلاش داشته تا متمدن‌­تر باشد و ساختارهای اجتماع را نظام­‌مندتر و عادلانه‌­تر سازد، فرصتی فراهم شده تا بنیان­‌های اخلاقی قدیم خود را در موضوعات متعدد به نقد و پرسش بکشد.

عده دیگری از وگان‌­ها بروز بیماری­‌های کشنده و اوج­‌گیری شیوع انواع سرطان، بیماری­های قلبی، سکته­‌های قلبی و مغزی، آلزایمر، چاقی، آب مروارید، ضعف بینایی و بیماری­های متعدد کشنده و غیرکشنده دیگری را با مصرف بالای گوشت قرمز و فرآوری شده مرتبط می‌­دانند، نتایجی که تحقیقات پزشکی متعدد نیز بر آن صحه گذاشته است و توصیه به مصرف کم گوشت دارند.

در این میان انگشت اتهام به سوی برندها، کارتل‌ها، شرکت‌های بزرگ چندملیتی نشانه رفته است که غذاهای فراوری شده را با رنگ و لعاب و چاشنی تحریک تنوع و لذت جویی به خورد میلیون‌ها نفر می‌دهند.

جدیدترین ادعای وگان‌ها در مورد لزوم تغییر الگوی غذایی به خطرات مصرف گوشت حیوانات وحشی و نگهداری آنها به صورت فشرده و غیربهداشتی در کنار اجتماعات انسانی و بروز بیماری‌هایی مانند کووید ۱۹ برمی‌گردد.

این بیماری بر اثر تغذیه از سوپ خفاش در کشور چین بوجود آمد و به یک پاندمی کشنده جهانی تبدیل شده است که خسارات مادی و معنوی آن بر کمتر کسی پوشیده است.

 در نهایت، دلیل دیگر بیان شده برای برتری رژیم وگان، گرمایش جهانی است که هم‌اکنون نیز به صورت سیل، طوفان، خشکسالی، گردبادهای گردوغبار، آتش‌سوزی در فصول خشک سال و ثبت دمای غیرعادی در نقاط مختلف جهان بروز کرده است.

از نظر وگن‌ها، در بلندمدت، تغییر اکوسیستم زمین باعث قحطی محصولات کشاورزی و آب شیرین خواهد شد. جنگ­ها بر سر تصرف اندک منابع آب شیرین در کشورهای خاورمیانه و شاخ آفریقا در انتظار زمانند و داخل مرزهای این کشورها، بروز نارآمی‌­های قومی بر سر آب بعید نیست؛ اما حتی این هم تمام ماجرا نیست.

وگانیسم به عنوان الگوی زندگی
وگانیسم تنها گیاه‌خواری نیست؛ بلکه یک الگوی زندگی برمبنای دوستی با محیط زیست است.

به سوی یک هدف مشترک

در جهان امروز، به رژیم وگان از زوایای متعددی می­توان نگاه کرد. اما اصلی­‌ترین تقابلی که در این مکتب بیان می­‌شود، تقابلی از جنس اخلاقی و معنوی در مقابل دیدگاه منفعت محوری است که انسان از قرن ۱۸ در پیش گرفته است.

بر اساس این دیدگاه ماتریالیستی (Materialism)، انسان قادر است با پیش­­بینی الگوهای موجود در طبیعت به مهار نیروهای آن بپردازد و بر طبیعت مسلط شود و زمین و موجوداتش همه منابعی هستند که در راه رفاه بشر مصرف می‌­شوند.

با نگاهی تاریخی، غلبه انسان بر طبیعت را می‌­توان تمثالی از غلبه مرد سفید بر سایر مردان و مرد بر زن گرفت، زیرا طبیعت و زمین در بسیاری از باورهای کهن از جنس ماده و مادر هستند.

به همین نسبت سلطه­‌طلبی مردانه و صنایع و جنگ‌­ها به هدف دستیابی به منابع بیشتر و نیروی کار ارزان­تر، به قیمت آلوده‌­سازی آب، زمین، خاک و کشتار و فقر انسان‌­های دیگر تمام شده است.

پس تعجبی ندارد که وگانیسم در تقاطعی تاریخی با فمنیسم، اکوفمنیسم (Ecofeminism)، حفظ محیط­ زیست، مقابله با مصرف­‌گرایی، حمایت از حقوق حیوانات و حیوانات پرورشی، مخالفان شکار، سلامتی و بهداشت، مقابله با دخانیات، مقابله با صنعت خودرو، زندگی سبز، صنعت گردشگری پایدار، توسعه پایدار جوامع، خشونت پرهیزی در همه اشکال و خلاصه حق حیات برابر برای همه و برابر دانستن همه گروه‌های رانده شده جامعه قرار می­‌گیرد.

پیتر سینگر (peter singer) معتقد است گونه­‌پرستی، نژادپرستی و تبعیض جنسیتی الگوی مشترکی دارند؛ اعمال زور و ستم توسط گروه دارای قدرت که به بهره‌­کشی از زیردستان مشغول است و زیردست بودن آنها را با ایدئولوژی، توجیه و بازتولید می­‌کند.

البته همانطور که شرح داده شد، همه وگان­ها هم انگیزه‌­های یکسانی برای انتخاب این سبک زندگی ندارند.

برخی، به دلیل تغییرات اقلیمی و نگرانی برای سرنوشت نهایی خود بشر به این مکتب رو آورده اند، برخی سلامتی جسمی و روحی انسان را در اولویت می‌­دانند و برخی به علت مقابله با رژیم مسلط سرمایه­‌داری جهانی، خواهان عدالت و برابری برای همه اقشار هستند. افرادی مانند ادوارد ویلسون (Edward O. Wilson) که وگان نبود- نیز این خطر را درک کرده‌­اند.

او یکی از مشهورترین زیست‌­شناسان جهان، موسس رشته زیست‌­شناسی اجتماعی و مبدع اصطلاح «تنوع زیستی» (Biodiversity) بود که در کتاب خود به نام «نیمی از زمین»،  راه چاره را اختصاص دادن نیمی از کره زمین به طبیعت و موجودات برای حفظ تنوع ­زیستی و در نتیجه بقای بشر می­‌دانست.

همینطور مغالطه‌­های انسان­‌شناسان مدرن را که معتقدند گونه انسان به تنهایی، با اتکا به علم مهندسی و فناوری قادر به نجات یافتن است به چالش کشید.

دیدگاه ها