معاشرت در حین خوردن غذا برای چینی‌ها بسیار مهم است و اغراق نیست اگر بگوییم مطابق سنت چین، چینی‌ها بیشتر زندگی خانوادگی خود را حول میز غذا و غذای چین می‌گذرانند.
از طرف دیگر برای چینی‌ها، زمان غذا خوردن آنقدر مهم است که اغلب در وقت غذا کل کارهای‌شان را متوقف می‌کنند چون در آداب و رسوم آنها زمانی که صرف غذا خوردن می‌شود نمادی از اتحاد و همکاری است. حتی این موضوع آنقدر در چین مهم است که غذا هرگز برای یک نفرِ تنها چه در خانه و چه در رستوران سرو نمیشود و درست است که هر فردی بشقاب خودش را دارد اما همه سر میز، غذایشان را به اشتراک می‌گذارند و این بخشی از فرهنگ غذای چین است.
غذای چین ؛ راهی برای معاشرت و گفتگو
از دید چینی‌ها محبوب‌ترین راه برای بودن در کنار خانواده و دوستان، گذراندن وقت با آنها دور یک میز ضیافت و غذاست. به طور کلی میتوان گفت برای چینی‌ها یک وعده غذایی چینی بیشتر برای معاشرت است و به همین خاطر برای چینی‌ها، یک راه مهم و آسان برای برقراری ارتباط با همکاران قبلی، همکلاسی‌ها و دوستان دوران کودکی دعوت آنها به وعده‌های غذایی است.
غذا در چین آداب خودش را دارد و مهمان‌داری و مهمان‌نوازی بخشی از آن است. مثلا در چین خالی شدن لیوان شخصی که در کنار شماست، دور از مهمان‌نوازی است و اغلب نوشیدن نوشیدنی در چین همراه با خنده، شوخی، داستان‌سرایی و متلک است.
در پایان غذا هم، گرفتن قبض از پیشخدمت و پرداخت آن مایه افتخار است. به دست آوردن حق پرداخت صورتحساب نشان‌دهنده حسن نیت و محبت شما نسبت به افرادی است که در غذا همراه شما بوده‌اند.
از طرف دیگر به طور سنتی، چینی‌ها معتقدند که صحبت کردن بیش از حد هنگام غذا خوردن غیرمودبانه است. یک وعده غذایی خوب آنقدر خاص تلقی می‌شود که نمی‌توان آن را با گفتگوی زیاد خراب کرد و مثلا هنگامی که یکی از خبرنگاران چینی آمریکایی واشنگتن پست می‌خواست در شام درباره مسائل سیاسی بحث کند، یکی از بستگانش به او گفت: «چرا انرژی خود را برای هضم بخشی از این غذای خوب پس‌انداز نمی‌کنی.»
آرتور هندرسون اسمیت یک مبلغ آمریکایی بود که ۵۴ سال از عمرش را در چین گذارند، او در کتاب ویژگی‌های چینی در سال ۱۸۹۴ گفته که پذیرفتن دعوت چینی‌ها کار سختی است چون واقعا انجام تمام آداب و سنن مثلا تعظیم کردن در مقابل جمعیت خودش به تنهایی نیاز به تمرین طولانی دارد اما این تنها بخش سخت ماجرا نیست چون در حین خم شدن باید با ملایمت بگویید: «لطفا بفرمایید و بخورید» یا همانطور که یک فنجان چای را به روش خاصی در دست گرفتید و بالا آوردید تا بنوشید به مخاطبان دور میز نگاهی کنید و بگویید: «لطفا همه بفرمایید بنوشید.»
آداب و رسوم غذا خوردن در چین
یک شام معمولی خانوادگی چینی معمولا ترکیبی از برنج یا نودل، سوپ و سه یا چهار غذای داغ دیگر مثلا اردک پکنی است. در یک شام رسمی هم، غذاهای بیشتر به همراه چند پیش غذای سرد هم وجود خواهد داشت.
در روزهای هفته، میان وعده معمولا در عصر میل می‌شود اما در طول تعطیلات آخر هفته اغلب در حوالی زمان ناهار خورده می‌شود. چینی‌ها همچنین در مورد اینکه قبل از صرف صبحانه که اغلب از ساعت ۹ صبح شروع می‌شود و حدود ساعت ۱۰ صبح به پایان می‌رسد، سرسخت هستند.
از طرف دیگر غذا در چین معمولا به قطعات کوچک یا لقمه‌ای آماده می‌شود تا سر میز نیاز به برش غذا با چاقو نیاز نباشد. در بسیاری از مناطق چین، مردم یک کاسه برنج سرخ شده را با یک دست تا سمت دهان خود می‌برند و از چوب غذاخوری خود یا همان چاپستیک برای فرو کردن غذا در دهانشان استفاده می‌کنند. نوشیدن مستقیم سوپ از کاسه هم یک رسم قابل قبول است.
همچنین هنگام خوردن غذای چینی باید که هر بار فقط یک یا دو لقمه غذا میل کنید و همچنان که مشغول خوردن آن لقمه هستید، از غذاهای دیگر که در میز موجود است برای خود بردارید و داخل بشقابتان بگذارید و هیچگاه نباید بدون آنکه غذا را در بشقاب بگذارید بخورید.
در «سبک خانوادگی» غذا خوردن، هر فرد با چاپستیک مخصوص خودش برای انتخاب غذا از ظرف سرو استفاده می‌کند اما در یک محیط رسمی‌تر، چاپستیک‌های اختصاصی و قاشق‌های سرو وجود دارد که در ظرف قرار داده شده است که باید از اینها برای برداشتن غذا برای خودتان یا دیگران استفاده کنید و سپس با چاپستیک‌های خود غذا بخورید.
اگر می‌خواهید با استفاده از چاپستیک‌هایتان غذای دیگری را سرو کنید، مودبانه این است که چاپستیک را برگردانید و از انتهایی که از آن غذا نمی‌خورید برای سرو کردن غذای طرف مقابل استفاده کنید.
از طرف دیگر در سنت‌های غذا خوردن در چین برای نشان دادن احترامتان به بزرگترها باید ابتدا برای آنها غذا را آماده و تعارف کنید.
در یک موقعیت رسمی، همه منتظرند تا مهمان افتخاری اولین وعده را قبل از شروع غذا خوردن بخورد. اگر شخصی که به نظر می‌رسد مسئولیت غذا را بر عهده دارد، ظرفی را به سمت شما بچرخاند و آن را ارائه دهد، به عنوان مهمان مورد احترام قرار می‌گیرید و باید با خوردن یکی از غذاهای روی میز به دیگران اعلام کنید که آنها هم می‌توانند شروع به غذا خوردن کنند.
حتی توصیه می‌شود برای نشان دادن احترام خود به دیگران به جای اینکه ابتدا غذا را در بشقاب خود بریزید، آن را در بشقاب شخص دیگر بگذارید.
برنج یا نودل همراه اکثر وعده‌های غذایی است و معمولا هم به عنوان یکی از آخرین غذاها سرو می‌شود تا به قول چینی‌ها گوشه‌های خالی معده را کامل پر کند.
آداب چای در چین
چینی‌ها با زدن انگشتان خم شده روی میز از یک وعده چای تشکر می‌کنند. حواستان باشد در چین بعد از اینکه کسی برایتان چای ریخت، باید با دو انگشت اول دو بار ضربه‌ای ملایم به میز بزنید. برای اکثر چینی‌ها این یک عمل ناخودآگاه است و نیازی به توقف مکالمه و تصدیق این شکل ظریف تشکر نیست.
در جنوب چین، ضربه زدن با دو انگشت روی میز می‌تواند یک بیان کلی برای تشکر باشد، اما اغلب هنگام نوشیدن چای برای نشان دادن قدردانی از دوباره پر کردن فنجان چای انجام می‌شود. با این حال، برخی از مردم شمال چین ممکن است با این ژست آشنا نباشند.
در کنار همه اینها مراسم چای چین ویژه است و سنت‌های خاص خودش را دارد.
مهمان نوازی چینی زمان صرف غذا
وانگ لی (۱۹۰۰-۱۹۸۶)، ناظر زبانی و اجتماعی چینی، در سال ۱۹۴۳ نوشته که بهترین شکل روحیه همکاری را میتوان در حین صرف غذا در چین دید. مثلا ۱۰ تا ۱۲ نفر در چین دور یک میز می‌نشینند و همه غذا را با هم تقسیم می‌کنند. هر چند یکی از روشهای نشان دادن مهمان نوازی در ایران هم مشابه این است.
این موضوع به قدری برای فرهنگ‌های دیگر عجیب است که یک جوک قدیمی هم برای آن وجود دارد که به این صورت است: روزی روزگاری، یک خارجی از یک چینی می‌پرسد، شنیده‌ام شما چینی‌ها در ضیافت‌هایتان حتی ۲۴ نفر هم دور یک میز غذا می‌خورند. آیا این درست است؟ فرد چینی پاسخ داده: درست است. خارجی حیرت‌زده فریاد زد، اما بسیاری از ظروف غذای دور این میز بزرگ خیلی دور هستند. چگونه همه به همه غذاها دسترسی دارند. مرد چینی هم گفته: ما به هم کمک می‌کنیم. تو به من غذا می‌دهی و من به تو غذا می‌دهم!»
علاوه بر نشان دادن روحیه تعاون و همکاری، وعده‌های غذایی در چین با اصول اقتصادی هم مطابقت دارد. در غرب، هر فردی بشقاب غذای خود را دارد و بنابراین غذای نخورده تبدیل به زباله می‌شود.چه ضایعاتی!
دور میز چینی‌ها معمولا حداقل ۱۰ نفر غذایشان را با هم به اشتراک می‌گذارند. غذاهایی که یک نفر از آن خوشش نمی‌آید معمولا همان چیزی است که شخص دیگر از آن لذت می‌برد. برای همه فراهم شده است. در نتیجه، غذا به ندرت در ضیافتهای چینی باقی می‌ماند و اگر باقیمانده باشد، کل مقدار آن تقریبا به اندازه شا‌م‌های سبک غربی نیست.
این شیوه مهمان‌نوازی در چین اگرچه شاید هنوز هم برای برخی مثبت تلقی شود اکنون و با مدرنیزه، دیگر مثل گذشته مثبت نیست و مخالفان زیادی هم دارد.
مهمان‌نوازی در زمان صرف غذا بدون‌شک یک رسم با فضیلت است، اما در درون آن، مشکلی وجود دارد. فرانسه ضرب‌المثلی جالبی در مورد افراط در مهمان‌نوازی دارد: هیچ حساب و کتابی برای سلیقه وجود ندارد. معنی ساده‌اش است: سلیقه در غذا و لباس در افراد مختلف متفاوت است و هیچ استاندارد ثابتی برای خوب و بد وجود ندارد.
از اینجا می‌بینیم که آنچه برای یک میزبان خوشمزه است، ممکن است لزوما برای مهمانش خوش طعم نباشد. از آنجایی که مردم نظرات متفاوتی در مورد مواد اولیه و روشهای پخت و پز دارند (به ویژه در میان مردم مناطق مختلف کشور)، قضاوت نادرست از آنچه که کسی بهترین غذا را می‌داند، بسیار آسان است. مجبور کردن مهمان به خوردن غذایی که دوست ندارد، مودبانه نیست.»
آداب سر میز غذا نشستن در چین
حتی امروز چینی‌های جوان تا زمانی که بزرگ‌ترین فرد سر میز غذاخوری یا قاشقش را بر نمی‌دارد شروع به غذا خوردن نمی‌کنند و تا زمانی که بزرگ‌ترین فرد غذا خوردن را تمام نکرده است، هیچ‌کس از سر میز بلند نمیشود.
وقتی در چین یک بشقاب، ظرف، لیوان یا بطری را به شخصی بزرگتر از خود تقدیم می‌کنید، با استفاده از دو دست برای ارائه آن شی، احترام قائل می‌شوید. بسیاری از این آداب و رسوم از بین رفته‌اند و با مدرن‌سازی و غرب‌زدگی تغییر یافته‌اند.
چینی‌ها خیلی سریع غذا می‌خورند. پس از پایان غذا، چینی‌ها اغلب بلند می‌شوند، از یکدیگر تشکر کرده، خداحافظی می‌کنند و ناگهان هم می‌روند. چینی‌ها غذا خوردن در مقابل افرادی که غذا نمی‌خورند و یا غذار خوردن حین راه رفتن در خیابان را بی ادبانه می‌دانند. هر چند این رسم به زمانی برمی‌گردد که غذا خوردن در ملاء عام برای افرادی که غذای کافی نداشتند بد تلقی میشد.
در قدیم، زمانی که سه نسل در یک خانه مشترک بودند، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها جداگانه غذا می‌خوردند. حتی امروزه در بسیاری از روستاها مردان اول غذا می‌خورند و زنان بعد آنها.
از جمله مواردی که در راهنمای آداب معاشرت المپیک پکن در سال ۲۰۰۸ ذکر شده است، اشاره کردن با چاپستیک، نوشیدن قهوه با قاشق و خوردن و تف کردن تخمه کدو و هندوانه در رویدادهای ورزشی است.
آداب و رسوم رستوران در چین
تقسیم هزینه صورت حساب کاری ناپسند در چین است. پرداخت‌کننده صورت حساب غذا بودن یک افتخار محسوب می‌شود. بر اساس عرف چینی، شخصی که دعوت نامه را ارسال می کند یا بالاترین رتبه در حال حاضر، شخصی است که هزینه غذا را پرداخت می‌کند.
وقتی یک بحث دوستانه بر سر اینکه چه کسی پول می‌دهد وجود دارد، انتظار می‌رود که محترم‌ترین فرد برنده شود. برتا بای سا پان، کارگردان آمریکایی‌تبار و بزرگ شده در تایوان، به نیویورک تایمز گفت: «وقتی صورتحساب می‌آید، باید برای پرداخت آن مبارزه خوبی انجام دهید، حتی اگر پول کافی ندارید!»
پرداخت هزینه میزبان در مقابل مهمانانش سخت تلقی می‌شود، بنابراین معمولا کاری که انجام می‌دهد این است که به بهانه رفتن به دستشویی، میزبان پرداخت صورتحساب را به صورت خصوصی انجام می‌دهد.
اگر چند نفر از دوستان به طور اتفاقی در خیابان ملاقات کنند و تصمیم بگیرند به رستوران بروند یا غذای بیرون از خانه بخورند، این دو با یکدیگر در مورد اینکه چه کسی پول غذا را پرداخت کند، رقابت می‌کنند. «بازنده» که همان کسی است که نتوانتسه قبض را پرداخت کند، اغلب پیشنهاد می‌هد که به جای دیگری بروید تا او آن صورتحساب را بپردازد.
انعام دادن به طور کلی در چین رایج نیست و حتی گاهی توهین‌آمیز تلقی می‌شود. در حالی که انعام دادن در رستوران‌های شهرها رایج‌تر شده است اما به طور کلی خیلی حتی در بین گردشگران هم دیده نمیشود.
چاپستیک، قاشق و چنگال در چین
چینی‌ها معتقدند نباید هرگز چاپستیک‌های خود را رها کنند والا بدشانسی می‌آورند. حتی معتقدند نباید چاپ استیک به صورت عمودی و سرپا در ظرف برنج قرار گیرد یا نباید به کاسه برنج بچسبد و آن را نشانه مرگ می‌دانند. حتی ژست گرفتن با چوب غذاخوری درست نیست.
در چین از چاپستیک‌ها و قاشق‌های سرو برای برداشتن غذا از کاسه‌های سرو استفاده می‌شود. چاپستیک‌های چینی معمولا گرد هستند و جدا می‌شوند، برخلاف چاپستیک‌های ژاپنی که غالبا کروی هستند و به هم متصل می‌شوند.
اغلب مردم با همان چاپستیک‌ها هم غذای خودشان را می خورند و هم غذا را برای دیگران سرو می‌کنند که احتمالا برای ما کاری ناپسند باشد و حالم را بهم بزند. هر چند این روزها در چین هم این کار دیگر در جمع‌های ناآشنا انجام نمیشود.
کلمه چینی چاپستیک kwai-tsze به معنای سریع است. کلمه Chopsticks هم حاصل تلاش غربی‌ها برای گفتن kwai-tsze با تلفظ انگلیسی است.
در حالی که اروپایی‌ها در مورد نحوه بریدن و خوردن غذای خود در طول وعده غذایی‌شان مشکل داشتند، در فرهنگ غذایی آسیایی معمولا مواد غذایی قبل از پخت به قطعات کوچک خرد می‌شود یا در حین آماده‌سازی به شکل لقمه در می‌آیند، بنابراین تنها کاری که باید انجام شود این است که غذا را از روی میز ناهارخوری بردارند و با آرامش با چاپستیک یا قاشق و چنگال بخورند.
از چاقو فقط در آشپزخانه‌های چین استفاده می‌شود. آنها به عنوان ظروف غذاخوری استفاده نمی‌شوند چون بیشتر غذاهای چینی نرم هستند یا به قطعات اندازه لقمه بریده می‌شوند.
زمانی یکی از دبیران حزب کمونیست چینی‌ها را به استفاده از چاقو و چنگال به جای چاپستیک تشویق کرد، به این دلیل که ظروف غربی بهداشتی‌تر هستند و عادت غذا خوردن از یک کاسه معمولی به گسترش بیماری کمک می‌کند. هر چند در نهایت این ایده مورد استقبال مردم چین قرار نگرفت.
این روزها بسیاری از مردم چاپستیک‌های چوبی یکبار مصرف را خطری برای محیط زیست می‌دانند و مردم هم تشویق می‌شوند تا حد امکان از آنهایی که قابل استفاده مجددند استفاده کنند چون چین نمی‌تواند چاپستیک‌های چوبی کافی برای رفع نیازهای خود تولید کند و حتی مدتی برای جبران کمبود به یک تامین‌کننده آمریکایی در گرجستان متکی بود.
